Skan20110103014

z wynikiem Frisch i in. (1974), że menarche nie pojawi się, jeżeli procentowy udział tkanki tłuszczowej w organizmie jest niższy niż 17% (dla przypomnienia należy dodać, iż średni procent tkanki tłuszczowej w organizmie dorosłej kobiety wynosi 24%). Nie bez znaczenia dla powyższych rozważań jest też stwierdzenie, iż współwystępujący z tkanką tłuszczową cholesterol jest „wyjściowym" składnikiem hormonów sterydowych — w tym żeńskiego estrogenu.

Zarówno wiek rozpoczęcia dojrzewania, jak i wiek, .w jakim różni osobnicy przechodzą z jednego etapu do drugiego, a także czas trwania każdego z tych etapów jest uwarunkowany genetycznie. Potwierdzeniem tego są m.in. wyniki badań nad oceną dziedziczenia tempa dojrzewania u bliźniąt jedno- i dwujajowych (Koniarek 1988, Orczykowska--Światkowska 1988). O ile w parach bliźniąt dwujajowych wiek osiągania kolejnych stadiów rozwojowych różni się znacznie, to współczynniki korelacji dla wieku dojrzewania cech płciowych u bliźniąt jednojajowych są bardzo wysokie. U chłopców najwyższy stopień odziedziczalności odnotowano dla rozwoju genitaliów (H_c = 0,91), a następnie dla owłosienia łonowego (0,89) oraz mutacji głosu (0,90). U dziewcząt współczynniki odziedziczalności wieku pojawiania się stadiów rozwoju owłosienia łonowego mają podobne wartości jak u chłopców, natomiast współczynniki dla rozwoju piersi mają niższe wartości niż te dla owłosienia łonowego.

Średni wiek rozpoczęcia dojrzewania, określony rozwojem II stadium gruczołów piersiowych u dziewcząt — z długofalowych badań lubelskich — wynosi 11,08 lat, rozwój genitaliów (11° rozwoju) u chłopców ma miejsce półtora roku później (12,66 lat). Różnica między średnim wiekiem osiągnięcia V stadium rozwoju genitaliów u lubelskich chłopców i piersi u dziewcząt jest dużo niższa i wynosi nieco więcej niż pół roku 15,83 u dziewcząt i 16,52 lat u chłopców (Chrząstek-Spruch, Kozłowska 1994), (tab. 4). U dziewcząt średni czas między osiągnięciem II a V stadium rozwoju cech płciowych wynosi 3 lata i jest zbliżony do wieku, w jakim okres ten przechodzą chłopcy (3,5 lat). Są to jednak dane przeciętne, wszystkie wartości indywidualne są dużo bardziej zróżnicowane, o czym świadczy chociażby stosunkowo długi czas, w jakim poszczególne osoby z grupy lubelskiej przechodzą proces dojrzewania, tj. ok. 10 lat. Najwcześniej dojrzewające dziewczynki rozpoczynają okres pokwitania w 9 roku życia, a w dwa lata później, czyli w 11 roku życia - chłopcy. Istotne jest przy tym to, iż wiek najpóźniej dojrzewających (13,2 - dziewczęta, 15,5 lat - chłopcy) jest wyższy niż wiek, w jakim dzieci wczesno dojrzewające osiągają V stadium rozwoju cech płciowych. Najpóźniej dojrzewający chłopiec osiągnął V stadium rozwoju genitaliów w 21,3 roku, zaś najpóźniej dojrzewająca dziewczyna osiągnęła V stadium rozwoju piersi w 18,3 roku. Zróżnicowany jest także indywidualny wiek osiągania kolejnych stadiów dojrzewania, wynosi on 4,5 roku dla II stadium, 5 lat dla II i IV stadium i aż 7 lat dla V stadium. Łączny czas pokwitania (między II a V stadium) jest prawie dwukrotnie krótszy (ok. 3 lata) dla wcześnie dojrzewających aniżeli dla dzieci i młodzieży późno dojrzewającej (ok. 5,5 lat).

Tabela 4

Wiek pojawienia się stadiów dojrzałości płciowej dzieci lubelskich. Wysokość i masa ciała w wieku osiągania kolejnych stadiów rozwoju genitaliów lub piersi (tabela opracowana przez Łaskę-Mierzejewską na podstawie wyników badań długofalowych dzieci i młodzieży lubelskiej udostępnionych przez prof. dr hab. med. H. Chrząstek-Spruch

[Łaska-Mierzejewska 1999]

CHŁOPCY
Stadium	owłosienie		genitalia/piersi			wysokość ciała			masa ciała
	X wiek	S	X wiek	S	min-max	X cm	S	min-max	X kg	S	min-max
II	12,87	1,09	12,66	0,85	11-15,5	151,52	5,9	139-167	42,2	9,3	32-93
III	13,96	1,20	13,62	1,06	12,0-17,0	158,5	6,6	142-170	47,4	10,0	35-89
IV	14,86	1,22	14,69	1,19	12,5-17,5	167,52	6,1	156-181	54,7	8,2	40-85
V	16,30	1,50	16,52	1,45	14,0-21,3	174,70	5,5	161-185	63,73	9,0	52-92
DZIEWCZĘTA
II	11,49	0,93	11,08	0,90	9,0-13,2	142,39	6,3	123-152	34,96	5,4	25-50
III	12,42	1,01	12,03	0,91	10,5-14,5	149,21	6,3	135-169	40,17	5,8	30-56
IV	13,78	1,18	13,29	0,97	11,0-15,5	156,52	5,8	141-168	46,72	6,0	34-67
V	15,66	1,46	15,83	1,43	12,0-18,3	160,71	6,0	161-185	53,16	6,4	36-70
Menarche	12,93+0,99		10,7-15,3			155,0	5,5	141-167	44,99	5,1	34-56

Tabela 5

Wiek pojawienia się stadiów dojrzałości płciowej (warszawskie badania długofalowe

— Milicerowa 1973)

Chłopcy - średnia ocena za rozwój narządów płciowych i owłosienia łonowego
średnie dla całości			w grupach wg tempa dojrzewania
stopnie	wiek	odchylenie standardowe	wcześnie - W (przed)	w normie - N (od-do)	późno - P (PO)
II	12,78	0,99	11,5	11,5-13,5	13,5
III	13,60	9,97	12,6	12,6-14,6	14,6
IV	14,26	1,10	13,2	13,2-15,4	15,4
V	15,37	1,21	14,2	14,2-16,6	16,6
Dziewczęta - średnia ocena za rozwój narządów płciowych i owłosienia łonowego
ii	11,63	1,16	10,5	10,5-13,0	13,0
hi	12,41	0,98	11,4	11,4-13,4	13,4
IV	13,27	1,12	12,2	12,2-14,4	14,4
V	14,00	1,18	12,8	12,8-15,2	15,2

133