skanowanie0004

łość. Badając monety i starając się wykryć tożsamości stempli zauważamy, że ten sam stempel uwcrsu łączył się z kilkoma różnymi, stemplami rewersu. Przeważnie jako śrędni stosunek przyjmuje się 1:7; 7 stempli rewersowych musiano zmienić, zanim zniszczył się jeden stempel uwcrsu. Niekiedy liczba ta ulegała zmianie. W epoce upadku, gdy przestano dbać w sposób szczególny o piękne wykonanie monety, stosunek ten powiększał się znacznie. Znamy wypadki stosowania jednego stempla awersowego do przeszło 20 rewersowych; Nie trzeba chyba zaznaczać, że na egzemplarzach z wybijanym kolejnym dwudziestym stemplem rewersu awers wykazuje ślady znacznego nieraz zniszczenia stempla. Pośpiech i oszczędność? były w tym wypadku ważniejsze od estetycznego wyglądu. Ale jest to przykład zaczerpnięty /,c schyłkowego okresu monety greckiej, bitej już w ramach cesarstwa rzymskiego.

W czasie jej najlepszych lat staje się ona niewątpliwym dziełem sztuki. Możemy na jej przykładzie badać rozwój stylu mając egzemplarze bezwzględnie oryginalne. Jest to tym ważniejsze dla współczesnego badacza, że pochodzą one z czasów, z których przetrwało tak mało oryginalnych dzieł wielkiej rzeźby. Zmiany stylu, przebiegające równolegle ż wielką sztuką, pozwalają nam przeprowadzić te same podziały chronologiczne, jak również wydzielić pewne odrębności terytorialne. Nie wszędzie sztuka medalierska rozwijała się z jednakową siłą. Zachód — Italia i Sycylia różnią się bardzo od rubieży wschodnich, a tereny Orccji północnej od miast Azji Mniejszej.

Tematykę wizerunków można podzielić na trzy zasadnicze grupy:

1)    wizerunki bóstw, które czczone były w mieście lub najbliższej jego okolicy, względnie związane z nimi atrybuty;

2)    przedstawienia o treści ekonomicznej, czyli dawne przedmioty wymiany, które na tym terenie spełniały rolę pieniądza niemonetarnego, lub towary stanowiące główny przedmiot produkcji i handlu miasta;

3)    wyobrażenia łączące się na zasadzie gry słów z nazwą miasta, czyli tzw. godła móf wiące.

Pierwsza grupa należy do najliczniejszych. Mieścić się tu będą zarówno monety Aten z głową bogini Ateny i sową — poświęconym jej ptakiem (tabl. III 1-4), monety Elidy z głową Zeusa Olimpijskiego (tabl. III 9), jak i emisje Efezu zdobione pszczołą (tabl. I 5) lub jelonkiem — atrybutami Artemidy Efeskiej. Monety Delos, słynnego ośrodka kultu Apollona, mają rysunek kithary — instrumentu muzycznego będącego atrybutem tego boga. Do tej grupy zaliczyć również należy wszystkie wizerunki związane z mitologią.

1 )o przedstawień drugiej grupy należeć będą przede wszystkim wizerunki zwierząt domowych, a zwłaszcza bydła symbol bogactw w czasach najdawniejszych, najstarszy pie-< niądz niemonetarny. Będzie to byk w Sybaris czy Bizancjum, krowa w Eretrii na Eubei czy krowa z cielęciem w Ilirii. Ale i przedmonetarny pieniądz metalowy przypominają nam przedstawienia trójnogów, siekier obosiecznych czy naczyń. Trójnóg na monetach Kroto-nu, obosieczny topór na emisjach Tenedos (tabl. XII 4), a krater na monetach Beocji... Niewątpliwym przedmiotem handlu miast nadmorskich były ryby a rybołówstwo podstawowym zajęciem mieszkańców. Z tej racji na monetach Kyzikos wszystkim przedstawieniom towarzyszy wizerunek tuńczyka (tabl. I 7, 8), a Olbia nad Morzem Czarnym w naj-i.inrszych swoich emisjach ma małe brązowe monetki nie okrągłe, ale mające kształt delfinów (tabl. II 4). Również kłos w Metaponcie (tabl. II6), sylfium w Cyrenaice (tabl. I 19) czy róża (jako surowiec do produkcji olejków różanych) na monetach Rodos (tabl. IV 6) nii podstawowymi produktami tych okolic. Monety Rodos mogą być zaliczono również do ; rupy następnej, bo nazwa wyspy przypomina nazwę kwiatu (rodon = róża). Liść selera i a monetach Selinuntu również symbolizuje nazwę miasta (sęlinos = seler), jak i jabłko gra* i atu na emisjach Side. Nie zawsze jednak przedstawienie monetarne występuje w jednym ylko charakterze. Często zdarza się, że wyobrażony wizerunek związany z bóstwem łąc/y i ię równocześnie z produkcją miejscową. Tak ma się rzecz z winną latoroślą na monetach Vlende w Macedonii (tabl. VIII 5) lub w Maronei w Tracji. Wiąże się ona bez wątpienia produkcją wina a zarazem jest atrybutem boga Dionizosa. Trójnóg jako wyrób metalowy służył za pieniądz wymienny w okresie przedmonetarnym, a ponadto jest bardzo wyraźnym i oczywistym symbolem Apollona. Gałązka oliwna na monetach Aten, towarzysząca wizerunkowi sowy, mówi nam z jednej strony o oliwie jako głównym produkcie miasta, z drugiej strony wiąże się ściśle z kultem Ateny.

Napisy pojawiają się na monetach stosunkowo późno, niejednakowo we wszystkich mennicach. Nawet w V w. p.n.e. jeszcze nie wszystkie monety mają legendy. Przede wszystkim umieszczano nazwę, w skrócie lub w całości, miasta-państwa wypuszczającego daną monetę. Miasto-państwo zaś, zgodnie z grecką terminologią życia politycznego, było zuw-sze określane słowem oznaczającym obywateli a nie toponimem (nie Ateny a Ateńczycy, nie Lacedemon a Lacedemończycy). Odnotujemy, że na monetach (możemy się o tym przekonać, gdy napis nie był podany w skrócie) występuje zawsze drugi przypadek liczby mnogiej — Ateńczyków (domyślnie moneta). Oprócz tego najczęściej spotykamy w legendzie imiona urzędników odpowiedzialnych za emisje monetarne. Naturalnie w okresie monarchii hellenistycznych monety ńośżą imiona królewskie z dodaniem tytułów i honory likacyjnych przydomków. W czasach cesarstwa rzymskiego głoszą imię cesarza z trudy cyjną tytulaturą. W miarę upływu czasu wzrasta liczba napisów. Miasta chlubili się iwymi przywilejami. Częste jest określenie „święte i mające prawo azylu”, chętnie imzv vają się też mętropolis. A do imion urzędników dodaje się jeszcze skróty ich tytułów, i więc archontów czy strategów. Najdłuższe napisy spotykamy na monetach z czadów zymskiego panowania. Przez swój kształt liter, formę i treść r.apisy stanowią ważny element do datowania emisji.

MONETA ARCHAICZNA fj| OD VII W. P.N.E. DO WOJEN PERSKICH

Początkowy okres monety greckiej, obejmujący stadium jej rozwoju od nieporadnego Jeiz-ezc rysunku monetarnego do wspaniałych dzieł medalierskich, nazywamy okresem archn icznym, według nazwy stylu, który analogicznie rozwija się w rzeźbie monumcnlulne|. Stopniowo wzrasta liczba miast, bijących swoje monety, wyróżniają się tendencjo I tilyln lokalne, jednak wszędzie początkową niezręczność i nieumiejętność rytowniku sicmphi /ustępuje z czasem wyrafinowana forma dojrzałego archaizmu. Charakteryzuje się on pewną sztywnością i wytworną, choć drobiazgową, elegancją. W przedstawieniach zwierząt mir i /u wspaniale oddana anatomia z dokładnym zaznaczeniem umięśnieniu, ule odczuwa siu bruk swobody ruchu, a nawot pewien schematyzm. To samo można zauważyć w wizerunkach postaci ludzkich. Głowa ukazana w profilu, oko w niej przedstawione en fucc, usta wygięte w tajemniczym uśmiechu, a fryzura i ozdoby potraktowane z podziwu godną pracowitością. Każdy pukiel zaznaczony, każde pasmo włosów ułożone starannie. pnrłtoó ludzka, która z czasem zyskuje noble obywatelstwo tui stemplu monetarnym, / ir