skanowanie0004 (176)

O Maryja panno czysta,

Raczy być orędownica,

Proś za nami synka twego,

Króla niebieskiego,

Aby nam raczył daci W przybytku mieszkaci³.

To jest układ jeden z wpadających w oczy tak w wierszach średniowiecznych, jak i późniejszych. Na dowód przytaczam podobny z Jana Kochanowskiego (Pieśni I 13):

O piękna nocy nad zwyczaj tych czasów,

Patrz na nas jasno wpośrzód tych tu lasów,

Gdzie jako pszczoły wkoło swego pana Straż dzierżeni niecąc ognie aż do rana ⁴.

Jeszcze jeden wiersz średniowieczny, zwrotka przypisywana Władysławowi z Gielniowa:

O Jezu Nazareński, o królu żydowski!

Obroń lud krześcijański od mocy pogańskiej.

Dla twej miłej matuchny odpuść nasze złości,

Daj po naszym skonaniu niebieskie radości⁵.

Ma ten układ to bliskie ze stanem w Bogurodzicy, że daje się podciągnąć do wzoru: przedzdaniowa dwuczłonowa apostrofa + zdania rozkazujące pojedyncze. Wart też uwagi wers 3. ze swoim „dla twej miłej matuchny ..przypominający wers 4. Bogurodzicy.

Podobne jest ukształtowanie składniowe początku wiersza Jana Kochanowskiego Do miłości:

Matko skrzydlatych miłości,

Szafarko trosk i radości,

Wsiądź na swój wóz u złocony,

Białym łabęciom zwierzony.

Puść się z nieba w snadnym biegu,

A staw się na wiślnym brzegu,

Gdzie ku twej czci ołtarz nowy Stawię swą ręką darnowy ⁶.

Choć odległe od modelu składniowego, jaki przedstawia pierwsza zwrotka Bogurodzicy, są tego rodzaju przykłady użyteczne. Pokazują,

Juk w różny sposób można wydzielać część zawierającą apostrofę od części przekazującej wyliczenie zdań rozkazujących. W obu przytoczonych fragmentach ta właśnie część — przeciwnie niż w Bogurodzicy — Jest rozleglejsza. Zdania rozkazujące występują trzy, są też bardziej rozwinięte. Opracowanie apostrofy jest w nich także podobne, a inne niż w Bogurodzicy. Nacisk zostaje położony na rzeczowniki w wołami kładzione na początku członów składniowych wewnętrznych lub początku wersów.

Nie domaga się komentarza fakt oczywisty: odrębność artystyczna i przynależność obrazu składniowego, jaki przedstawia pierwsza zwrotka Bogurodzicy, do innej epoki stylowej.

5. [WARTOŚĆ ARTYSTYCZNA SYNONIMÓW]

Obok już omówionych istnieją w wierszu inne pary, które nasuwają się uwadze od strony wyrazowej i treściowej.

Szczególnie wartościowe są synonimy, a ich wartość jest tym więk-N/a, gdy pisarz łączy je w układy parzyste. Najciekawiej przedstawia •tu; od tej strony króciutki wers kończący pierwszą zwrotkę:

zyszczy nam, spuści nam.

Otóż te dwa rozkaźniki, mające znaczenie 'pozyskaj, uczyń przychylnym (dla nas)’, zawierają treści bliskoznaczne. Trudno nie zatrzymać się przy tym wersie i nie policzyć: 2 człony zdaniowe ściśle paralelrie, liczące po 2 wyrazy (2x2), po trzy sylaby (2x3), w czym 2 identyczne formy fleksyjne i to synonimiczne (zyszczy, spuści) i 2 powtórzenia (nam). Członem domyślnym jest tylko biernik, mianowicie Chrystusa.

Ale wers ten, co jest dla nas zaskoczeniem, pełni w wierszu podwójną rolę. Dotąd mówiło się o pierwszej z nich. Druga daje się spostrzec, Jeśli się te dwa rozkaźniki połączy dwoma ostatnimi wersami pieśni:

zyszczy nam, spuści nam

[................]

a na świecie zbożny pobyt po żywocie rajski przebyt

Ho/kutniki o znaczeniu 'uzyskaj, przychyl’ dają się związać treściowo / biernikami pobyt, przebyt.

15