skanowanie0019

85

-odstawowe właściwości błony komórkowej

11.5. Cukrowe składniki błony komórkowej ■wierzchnia komórek prokariotycznych i eukariotycznych jest pokryta różnej grubości ptoczką zbudowaną z cukrów o różnym stopniu polimeryzacji. Błona komórkowa bakterii jest otoczona grubą ścianą komórkową i otoczką śluzową zbudowaną fcprielocukrów, zaś cyjanobakterii - jedynie otoczką śluzowatą, w skład której wcho-izą przede wszystkim wielocukry. Ściany komórek roślinnych są zbudowane z wie-pmkru, celulozy, który jest zasadniczym elementem szkieletowym tych komórek, Ifcteślającym ich kształt i przeciwstawiającym się dużemu ciśnieniu osmotycznemu Sparza komórki, ściana komórkowa jest produktem cytoplazmy. Szczegółowe opi-ijslruktury i funkcji ściany komórek prokariotów i roślin nie wchodzą w zakres ni-■ejszej książki (patrz piśmiennictwo pomocnicze).

■Węglowodanowa warstwa pokrywająca powierzchnię komórek zwierzęcych )p|Tl iii nazwana glikokaliksem, czyli słodką łupiną. Glikokaliks zabezpiecza po-■aczchnię komórki przed uszkodzeniami mechanicznymi i chemicznymi. Warstwa ■w dużym stopniu pochłaniania wodę, co powoduje, że powierzchnia komórek ^Rśłiska. Dzięki temu wiele komórek, takich jak leukocyty, może się prześlizgiwać Bez wąskie szczeliny w ścianach naczyń włosowatych. Śliskość powierzchni ko-rnzrek zapobiega zlepianiu się krwinek czerwonych i przyczepianiu do ścian naczyń ^^feaosnych, Pokrywa węglowodanowa błojny, różnych typów komórek, różni się ^^wpźąrówno składem reszt cukrowych, jak i grubością. Składa się ona głównie ^Mdów prostych, które występują zazwyczaj jako boczne łańcuchy związane ko-^■sacyjnie z białkami błonowymi lub lipidami (glikolipidami). Ponadto obecne są irtą warstwie proteoglikany (patrz rozdz. 2.1.2), związki białkowo-węglowodano-^^Hro|:tyzowane w komórce, wydzielane na zewnątrz i adsorbowane do po-■■erzchni błony komórkowej. Obecność glikokaliksu na powierzchni błony komór-Jfew^zwiększa jej asymetrię.

Obecność cukrów w błonie podstawnej wykryto dzięki zastosowaniu czerwieni mtenu, barwnika używanego przez cytologów roślin jeszcze w XIX wieku do wy-iaa-A-iania pektyn w ścianach komórek roślinnych. Po raz pierwszy do wykazania ^fecńości cukrów w błonie komórek zwierzęcych zastosował ją J. Luft, w 1968 roku m/l. 3.1.13). Okazało się, że można nie tylko wykrywać obecność cukrów na Wonie ^■fekowej, ale również identyfikować je chemicznie. W tym celu posłużono się ■ftfiiami (aglutyniny) - glikoproteinami roślinnymi, które wykazują specyficzne ■pnowactwo do różnych reszt cukrowych. Ponadto wyizolowano z osocza nie-^^Hpżwierząt bezkręgowych, np. skrzypłocza (Limulus poliphemus), glikoproteiny ■bazujące specyficzne powinowactwo do różnych reszt cukrowych. Konkanawa-^^^Kozyskiwana z nasion fasoli (Caruwalia ensiformis) wiąże się specyficznie z reszki D-mannozy (ryc. 3.1.14), podczas gdy inna aglutynina, pozyskiwana z kiełków ^■ncy wiąże się z resztami N-acetylo-D-glukozoaminy. Stosowanie różnych lek-t-l iącznie z odpowiednimi enzymami, pozwoliło na sporządzenie map topogra-Htaych rozmaitych reszt cukrowych w glikokaliksie komórki. Metoda lektynowa ■■ożliwia wykazanie różnic w składzie węglowodanów błony podstawnej ko-Hk fizjologicznie zmienionych, np. w komórkach transformowanych. Pomimo liczby cukrów prostych, jakie znamy w przyrodzie (~100), dobór naturalny ^kywilejował" jedynie 9 cukrów, które wchodzą w skład glikokaliksu. Najczęściej Hfipkane śą: galaktoza, glukoza, glukozoamina, galaktozoamina, mannoza, fuko-