style wychowania

WiCho^^.A

/eńskiej i jej dzieci. charakterystyczna dla środowisk miejskich i wielko-miejskich (Szczepański 19701.

Rodzinę ujmujemy dziś juko system otwarty, całościowy, o charakterze interakcyjnym, w którym wszystkie elementy (osoby) wzajem nu siebie oddziały\vujf\ Rodzina odgrywa zasadniczą rolę w rozwoju jednostki, a wpływ ten wyraża się przede wszystkim w zaspokajaniu potrzeb i stwarzaniu warunków uczenia się społecznego Rodzina ntldzialywuje na jednostkę najwcześniej i najdłużej, a jej wpływ wychowawczy jest najsilniej-szy we wczesnych stadiach rozwoju Wpływ wywierany przez rodzinę na dziecko w ią*e się szczególnie ze stylem wychowania, postawami rodzi-dolskimi i strukturą rodziny (Przełącznik-Gierowska. 'lYszknwn 1990

Najważniejszymi i najhardziej typowymi stylami wychowania w rodzime »ą przeciwstawne solne style autokratyczny (autorytarny) i demokratyczny (Przetacz.mkown. Włodarski 1991)

Autokratyczny stvl wychowania opiera się przede wszystkim na karności i posłuszeństwie, na zachowaniu dystansu między i-od/icann •i dziećmi, na daleko posuniętej kontroli zachowania dziecka, surowości; t«Msmvan>ch środków wychowawczych, wzbudzaniu lęku przed karą. )' rodzinie autokratycznej decyzje są narzucane dzieciom przez rodziców bez ich uzasadnienia, na mocy nutorylelu rodzicielskiego. Dziecko zna jednak swoje prawa t obowiązki: nagrody i kary są stosowane konsekwent me. choć z wyraźnym preferowaniem kar. nieraz surowych. Styl auluk ra-tyezny może występować w dwóch odmianach W wersji umiarkowanej rodzice nie stwarzają między sobą a dziećmi nadmiernego dystansu, okazują im życzliwość, niemniej nie rezygnują ze stałego kierowania dzieckiem i daleko posuniętej kontroli jego czynności. Natomiast skrajno formy styki autorytarnego prowadzą zazwyczaj du kształtowania się negatywnych cech osobowości, sztywnego, formalnego stosunku do łudzi, despotyzmu i przemocy wobec młodszych i słabszych dzieci luli przeciwnie: do uległości, niechęci i niezdolności do samodzielnego myślenia i dżin lama. c/y wreszcie do agresywności.

Zupełnie odmienne kategorie oddziaływań wychowawczych występują w demokratycznym stylu wychowania. Zakres swobody przyznawany wychowankowi jest tu znaczny, a dziecko może inieć pewien wpływ na sprawy życia codziennego rodziny Wymagania, jakie się przed mm stawia, są dostosowane do jego możliwości i stopniowo zwiększane. W kontaktach z dziećmi rodzice posługują się przede wszystkim perswazją i argumentacją, nagrody i pochwały przeważają nad karami Zakres praw i obowiązków poszczególnych członków rodziny wypracowywany jest wspólnie Postępowanie dziecka jest wyznaczone me przez lęk przed karą. lecz przez akceptację w skazanego przez, rodziców lub wypracowanego wspólnie z nimi fiO modelu postępowania Koloryt emocjonalny życia w rodzime charaktery* żuje sympatia, wzajemne zaufanie, życzliwość

Wychowanie demokratyczne posiada wiele istotnych dla k^/tullow nnin osobowości dziecka zalet, sprzyja rozwojowi inicjatywy, sumienności tolerancji, kształci postawy prospołeczne Równocześnie len styl wy. !k. wanta nie jest łatwy do zrealizowania i wymaga od rodziców wn-li cierpliwości, samokontroli i wysiłku.

Oprócz demokratycznego i autokratycznego występuje jeszcze liberalny i niekonsekwentny styl wychowania (Spionck 1985; Przełączników i Włodarski 1994)

W liberalnym stylu wychowania rodzice pozostawiają d/.i<« ku udko-witą swobodę. uważają, ze me należy hamować jego aktywności i ^nm. tnnirznego rozwoju. Spełniają wszystkie jego życzenia i zachcianki wyjątkowo ingerują w jego zachowanie, w przypadku poważnych nawet przekroczeń stosują łagodne i słabe restrykcje Opóźnione >v tym stylu wychowania wpajanie norm i zasad moralnych, a tak/.i socjalizacji powoduje, że w momencie gdy dziecko staje się członkiem innych niż rodzina grup społecznych, wchodzi ono w konflikty z c/lonkanu tej grupy <np z rówieśnikami i nauczycielami w klasie sxkolncj) Wydumanie wiąże się z brakiem uczuć rodziców w stosunku do d/icn luli brakiem odpowiedzialności za nie

Trzeba jeszcze wspomnieć o niekonsekwentnym stylu wvlIu>w inm charakteryzującym tif zmiennością i przypadkowością mid/iah w r.n nn dziecko. Rodzice, działając pod wpływem chwilowych impulsów, mc przestrzegają własnych rygorów i zakazów, odwołują się do obietnic który ch rzęsto nie spełniają, stosują system nagród i kar niewspółmierny do faktycznych zasług luli przewinień dziecka Kfcktem wychowania niekonsekwentnego jest utrata szacunku dla rodziców, poczucie osamotnienia i bezradność prowadzące czasem do agresywnych form zjtehowamo się

Omówione powyżej style wychowawcze niezwykle rzadko występują w postaci czystej; zazwyczaj mamy do czynienia z przewagą jednego z nich. nadającego specyficzną atmosferę życiu rodziny '/. omówionych stylów najwięcej zalet posiada styl demokratyczny, ale także w stylu liberalnym i autokratycznym tkwią pewne pozytywne wartości wv chow,owczo (Gordon 1991).

Istnieją różne typologie postaw rodzicielskich Jedna /. nich, często występująca w polskiej literaturze psychologicznej i pedagogicznej wyróżnia postawy pozytywne (właściwe) i negatywne (niewłaściwi->. które bliżej charakteryzują Ziemska (1977), Przełącznikową i Włodarski ■ 1994), Gordon (1991).

C.l