025

6.3.1. Typy upodobnień ze względu na cechę,

która uległa zmianie

a.    Upodobnienia pod względem dźwięczności:

krzyk - [kśyk]

Pod wpływem bezdźwięcznej głoski [k] zamiast dźwięcznej [ż] wymawiamy bezdźwięczną [ś],

naszych gości - [naśyy^gośći]

Pod wpływem dźwięcznej głoski [g], która występuje w nagłosie wyrazu, w wygłosie poprzedniego wyrazu zamiast bezdźwięcznej [x] wymawiamy dźwięczną [y].

Inne przykłady:

kłódka - [kuutka], prośba - [proźba], ogród Kasi - [ogrut^kaśi]

b.    Upodobnienie pod względem stopnia zbliżenia narządów mowy:

odznaka [odznaka] a. [o3znaka]

Podany wyraz można wymówić zgodnie z normą języka polskiego na dwa sposoby. W pierwszym wymówieniu nie ma rozbieżności między mową a pismem. W drugim zamiast zwarto-wybuchowej głoski [d] wymawiamy zwarto-szczelinową głoskę [3]. Zmiana nastąpiła pod wpływem głoski szczelinowej [z].

c.    Upodobnienie pod względem miejsca artykulacji:

bogatszy - [bogatśy]

Pod wpływem głoski przedniojęzykowo-dziąsłowej [s] zamiast głoski [t], która jest przedniojęzykowo-zębowa, wymawiamy głoskę [t], która jest przedniojęzykowo-dziąsło-wa. Nastąpiła zmiana miejsca artykulacji.

Inne przykłady:

drzewo - [dżevo], Tczew - [tcefj.

d.    Upodobnienie pod względem ułożenia masy języka:

komin - [kom’in]

W tym przykładzie upodobnienie spowodowała głoska o przednim układzie masy języka [i]. Pod jej wpływem zamiast głoski [m] o płaskim układzie masy języka wymawiamy [m’], które jest głoską przednią.

a.    Upodobnienie pojedyncze:

przytyk-[p sytyk]

Zmianie uległa tylko jedna cecha głoski - dźwięczność.

b.    Upodobnienie podwójne:

drzazga - [dżazga] a. [5żazga]

Upodobnienie podwójne występuje w drugim wymówieniu, w którym zamiast głoski [d] wymawiamy [3]. Zmianie uległy dwie cechy: miejsce artykulacji i stopień zbliżenia narządów mowy.

c.    Upodobnienie potrójne:

podszyć - [potsyć] a. [poćśyć]

W drugim wymówieniu zamiast głoski [d] wymawiamy [ć]. Głoski te różnią się trzema cechami artykulacyjnymi: dźwięcznością, miejscem artykulacji i stopniem zbliżenia narządów mowy.

d.    Upodobnienie poczwórne:

pod siedzeniem - [poUśe3eńem] a. [poćjeyeńem]

W pierwszym wymówieniu pod wpływem głoski [ś] zamiast dźwięcznej |d] wymawiamy bezdźwięczną [t], W drugim wymawiamy [ć] zamiast [d]. Jest to bardzo duża zmiana, ponieważ głoski te różnią się czterema cechami artykulacyjnymi: dźwięcznością ułożeniem masy języka, miejscem artykulacji i stopniem zbliżenia narządów mowy.

6.3.3. Typy upodobnień ze względu na konieczność zajścia upodobnienia w danym kontekście

a. Upodobnienie fakultatywne:

Jak widać z przytoczonych przykładów niektóre wyrazy można wymówić na więcej niż jeden sposób, na przykład wyraz podziemny. Upodobnienie pod względem stopnia zbliżenia narządów mowy zachodzi tylko w jednym z dwóch wymówień. Oznacza to, że w danym kontekście upodobnienie może zajść, ale nie musi, dlatego jest to upodobnienie fakultatywne.

53