11336 P1010576 (2)

o. Józef M. Bocheński

innego niż pozostałe. Jeśli jednak nawet w socjologii są jakieś prawa w znośny sposób uzasadnione, to owa teza protestancka takim prawem na pewno nie jest. Bo przecież: czy wyeliminowano dostatecznie choćby większość innych czynników mogących wpłynąć na „wegetatywny” charakter Hiszpanów i Włochów - tak, by można było twierdzić, że to właśnie katolicyzm jest owego „wege-tatywizmu” (przepraszam za wyrażenie) główną, czy nawet jedyną przyczyną? Mowy o tym nie ma. Oto parę uwag, które powinny zachwiać wiarę nawet w prawdopodobieństwo tezy: narodami protestanckimi były przeważnie narody germańskie, katolickimi romańskie i słow iańskie, w czasach niezaprzeczonych rządów katolicyzmu niektóre kraje rozwijały się świetnie pod względem ekonomicznym (Wenecja) - a i dzisiaj są takie kraje katolickie, które wcale nieźle stoją - np. Czechy To tylko parę szczegółów, przy których nie chcę nawet się.upierać, w przeświadczeniu, że jeśli nawet te nie starczą, to znajdzie się w każdej chwili - w olbrzymim splocie zjawisk wchodzących tutaj w rachubę - coś, co będzie po mojej myśli i co pozwoliłoby - gdybym chciał fantazjować - stworzyć teorię inną, a równie dobrą na wyjaśnienie faktu, źe niektórzy są bogaci, a niektórzy katolicy ubodzy.

Ale przechodzę do ściślejszych tez P. Stachniuka. P. Stachniuk przeciwstawia katolicyzm polski nie tylko niemieckiemu protestantyzmowi, ale także rosyjskiemu prawosławiu. Tutaj - myślę - nawet nasi protestanci będą ze mną przeciw niemu. Czyżby naprawdę prawosławie nastrajało duszę narodu tak wybitnie nie-mistycznie, czynnie, agresywnie pod względem ekonomicznym? Jeśli chodzi o podstawę empiryczną, przyznaję, że jej nie znajduję, ani w Rosji przedrewolucyjnej, ani w Bułgarii, ani w Serbii. Myślę, że nie mamy czego się wobec tych narodów wstydzić.

Równie dziwnym wydaje mi się twierdzenie autora o związku katolicyzmu z demografią. Czyżby P. Stachniuk, niczego nie wiedział

HO

Szkice o nacjonalizmie

o przysłowiowej płodności narodów katolickich w porównaniu z protestanckimi⁰ Tutaj, zapewne, prawosławni są nam równi, albo nad nami górują.

Teraz właśnie błąd formalny P. Stachniuka staje się jaśniejszy: stoimy niżej ekonomicznie od Niemców - winien więc katolicyzm; jesteśmy mniej płodni od Rosjan - winien katolicyzm Przecież mógłbym odwrócić argumenty i równie łatwo powiedzieć: jesteśmy bogatsi od Bułgarów, a więc zasługę ma katolicyzm, jesteśmy płodniejsi od Niemców, dziękujmy katolicyzmowi. Tyle że ja takich rozumowań za naukowe bym nie podawał - P. Stachniuk niestety to czym. Co powiedziałem, powinno wystarczyć odnośnie argumentu indukcyjnego Ten argument „leży", bo też właściwie nigdy nie „stał" naukowo, mimo świetnej publicystycznej formy.

Pozostaje argument dedukcyjny, z treści katolicyzmu katolicyzm ma kierować człowieka w stronę zaświatów i przez to odbierać mu rozmach w sprawach ziemskich To jest niewątpliwie dowod najpoważniejszy. Ale i on nie wydaje mi się przekonywujący Najpierw dlatego, że w naukach doświadczalnych - a taką naukąjest socjologia - nie wolno, jak sądzę, rozumować a priori z treści jakiejś doktryny Przecież rozumując tak, można by dojść do wniosku, ze islam powinien pozbawić wyznające go ludy wszelkiego rozmachu bojowego - kismd. i tak nikt zmienić nie potrafi przeznaczenia Coś podobnego dałoby się czysto apriorycznie wydedukować z teologu kalwińskiej - a wiadomo, że faktycznie skutki są wręcz przeciwne. Ważniejsze jest jednak co innego Mianowicie, zdaje mi się, ze P Stachniuk ma na myśli „katolicyzm" w jakimś specyficznym znaczeniu tego słowa, chcę powiedzieć ową słodko-mętną doktrynkę, która zasadza życie chrześcijańskie na poszczeniu w piątek, chodzeniu w niedzielę do Kościoła, litowaniu się (bez zbytnich wydatków) nad biednymi i odklepywaniu określonej liczby pacierzy Taki katolicyzm jest istotnie antykulturowy, wegetatywny i tak dalej Ale to me jest;

III