14169 IMG64

X I EPOKA EMU V BRONTE

France, 1790) Edmunda Burkc‘a. atakujące rewolucję francuską ze stanowiska obrońcy prawa i ustalonego porządku, oraz Prawa człowieka (The Rigkn oj Man, 1791—-1792) Thomasa Paine’a, z entuzjazmem witające rewolucję i opowiadające się za oddaniem władzy w ręce ludu. Oba te skrajne stanowiska wywarły głęboki wpływ w całym cywilizowanym święcie. W Anglii idee Painc'a dotarły do skupionych teraz wokół miejsc pracy rzesz robotników i dostarczyły pierwszego impulsu do wszczęcia czynnej walki

0    swoje prawa¹, wypowiedź Burke’a natomiast wzmocniła pozycje wrogie rewolucji, zaopatrując >c w przesłanki teoretyczne,

1    zahamowała tendencje reformatorskie, wzmagając paniczny strach przed ,.iakobmizmcm'\ -

Nie było sprawą bez znaczenia, że rewolucja wybuchła we Francji — w kraju tradycyjnie Anglii wrogim, z którym niebawem rozpoczęła się wojna, trwająca ponad dwadzieścia lat (1793— 1813). Zagrożenie społeczne kojarzyło się z zagrożeniem politycznym i przez wiele lat nastroje patriotyczne, wrogie wobec Francji i obsesja antyjakobińska nakładały się na siebie, wzmagając zaciekły opór przeciw zmianom w duchu demokratyzacji i reform społecznych. Jednakże takie reformy były niezbędne dla poprawienia sytuacji rosnących mas robotników, tym bardziej, że każde pogorszenie sytuacji ekonomicznej i wzrost nędzy powodowały rozruchy wśród głodującej ludności. Początkowo zamieszki miały charakter sporadyczny i lokalny, i ogranicz afy się do mszczenia maszyn i palenia składów zboża (niedostępnego z powodu wysokich cen), łub ich rabowania <uw. bunty chlebowe), lecz gdy w łatach dziewięćdziesiątych zamieszki nasiliły się, a zwolennicy rewolucyjnych idei rozpoczęli energiczną akcję, nie zawsze zresztą popieraną przez masy ludowe*, rząd odpowiedział represjami: w r. 1794 zawieszono Habeas Corpus⁶.

Do pewnego stopnia przeciw tendencjom reformistycznym działał wpływ doktryny liberalizmu gospodarczego laissez faire⁷, w myśl której wszelka ingerencja rządu jest niedopuszczalnym zakłóceniem naturalnego biegu rozwoju gospodarczego. Doktryna ta, mniej lub więcej świadomie stosowana, lecz na razie nie kwestionowana, nie dopuszczała możliwości interwencji państwa nawet w oczywistych przypadkach wykorzystywania przez fabrykantów zależnych od nich robotników. Uciekano się raczej do rozwiązań kompromisowych, często krótkowzrocznych i wręcz szkodliwych, jak np. niesławna ustawa o ubogich, uchwalona przez sędziów pokoju w Speenhamland, gdy zamiast projektowanej i koniecznej podwyżki płac, której oparli się pracodawcy, uchwalono uzupełnianie plac przez zasiłki, pochodzące z lokalnych podatków. W efekcie farmerzy dalej obniżali płace i bogacili się, podatnicy ubożeli; robotnik zaś ulegał społecznej degradacji.

Następną ustawą represyjną były tzw. ustawy o zmowie (Cotnbination Acn, 1799, 1800), zabraniające wszelkich zebrań i porozumień pracowników najemnych i delegalizujące wszelkie związki i stowarzyszenia zawodowe². Pretekstu do represyjnych ustaw i surowych kar dostarczyła oczywiście tocząca się wojna z Francją, początkowo rewolucyjną, później napoleońską. Lata wojenne

1

Por. G. M T r e v c 1 y a a, Historia Angin, pr/cl Antoni Jiębni-eki, Warszawa 1967, s. 671.

* p„r, A l. Mor ton, ap nr, s. H7~MS

2

   Habeas Corpus — ustawa z r. 1679 dająca poddanym angielskim gwarancję wolności osobistej i zabraniająca przetrzymywania w więzieniu bez śledztwa sądowego. Ustawę tę wolno tylko przejściowo zawiesić uchwalą parlamentu w razie zagrożenia państwowego. W tym przypadku zawieszenie trwało 8 lat i zostało powtórzone w r. 1817.

’ Głównym eksponentem tej doktryny w Anglii byl uczony ekonomista Adam Smith. Jego stawne, powstałe pod wpływem trancuskieb fizjokratów dzieło, Badania nad natura i przyczynami bogactwa narodów (Ittąuiry into thc Sature and Causa o/ the Wealth oj Nations, 1776), odegrało wielką rolę w myśli ekonomicznej jego czasów.

*    O wczesnych etapach istnienia legalnych i nielegalnych związków zawodowych w XVIII w. mówi A. I.. Mart o n, op. cii., s. 421—425.