14374 skanuj0095 (14)

194 Struktura społeczna

194 Struktura społeczna

s£^l

H

Li-

n ^;

- IT:

fi

1

n

struktura społeczna rozumiana jest najczęściej - za Stanisławem Ossowskim [19S2, s. II4] - jako „system międzyludzkich zależności, dystansów i hierarchii zarówno w nicorganizacyjncj, jak organizacyjnej formie". Zależności, o których mowa, wynikać mogą z funkcji pełnionych przez dany element -jednostkę lub grupę - w ramach podziału pracy łub z tytułu posiadanej władzy*. Struktury* społeczne, oprócz kultury i przy-rodniczo-ckonomiczncgo „podłoża", stanowią zasadnicze elementy każdego społeczeństwa (zob. [J. Turowski 199*1, s. 53;

I'. Rybicki 1979]}.

W socjologii wyodrębnia się trzy typy struktur społecznych: makro-, mczo- t mi-krostruktury. Makrostruktttry to duże struktury społeczne, których elementami są zbiorowości (urupy^. Do makrostruktur za-łicza_się.takic zbioiowoścLiaLnaród. klasy. warstwy, zbiorowości terytorialne,—wyzna.-niowc, etniczne itp. Wyjaśnianie zasad funkcjonowania systemu społecznego oraz ; jcgO-jyrzcksztalccń musi u\vzględma~(f'pro-c e sycząc 11 odzgcejio-poz i o m ięjn akrośTr u kTu'-i ralnym. Zwraca się tu uwngę_£lównIOia~' przeobrażenią, i aki m_pod legają poszczególne typy zbiorowości, oraz zachodzące ; między mmi stosunki. M czostruklura

•    (gr. mćsos - środkowy) to struktura pośred-j nia pod względem rozmiarów i cech między

•    niak7ó~rhiik?ostrukturą. Ml k r o s t r u k -

j    tury to~maIc~struktury społeczne, których_

I    podstawowymi elementami są jednostki lub_

|    pelniqnejar7ęz nie role społeczne. Zasadni-

!    czą cechą-mikrostniktur są rclacje_bczpo-

!    ś red nic-(faaulo-fącć) międ zyj ej _ę z I o n k a ml ^

Najważniejszym typem mikrostruktur są malc_grupy_spplcczne (rodziną_gn]pyZró-wjcśnicze, towarzyskie, pracownicze itp.).

:    Z uwagi na to, że w obrębie mikrostruktur

I dokonują się procesy socjalizacji, transmisji kulturowej, kontroli społecznej, ksztaltowa-•wobowości i wzorów zachowań, zja-’ Mżące w tej sferze wywierają " 'ły system społeczny, tiry społecznej zmierzają /zasadniczych elementów

danego społeczeństwa, występując >*ch między nimi relacji oraz zachodzących zmian. Radykalna zmiana społeczna wiąże się zwykłe ze zmianami struktury społecznej. Rewolucje komunistyczne programowo zakładały eliminowanie klas społecznych mogących stanowić przeszkodę we wprowadzaniu nowego porządku społecznego. Istotnym elementem transformacji ustrojowej wiodącej od systemu opartego na gospodarce sterowanej centralistycznie do gospodarki tynkowej są zmiany zachodzące w obrębie struktury społecznej - rozrost „klasy średniej" jest lego najbardziej widocznym przejawem.

Teorie struktury społecznej stanowią jedną z zasadniczych form wyjaśniania socjologicznego w ujęciu holistycznym. Za-l kładu się, że określony kształt struktury \ społecznej (szczególnie makrostruktury) oraz I zachodzące w jej obrębie relacje w zasadniczy sposób warunkują przebieg różnorodnych procesów społecznych. W obrębie ujęć marksistowskich związek ten uznawany był za ściśle deterministyczny, a zależności za jednokierunkowe, tzn makro-struklura wyłącznic determinowała zjawiska w pozostałych sferach życia społecznego. W wyjaśnianiu wszelkich zjawisk społecznych starano się uwzględniać przede wszyst-jkim aspekt makrospoleezny. W ujęciach [współczesnych wyraźniej akcentuje się współzależność zjawisk makro- i mikrospo-łccznych (zob. [J. Szmatka 19S0]). Podejście integrujące ujęcia makro- i nikrospo-Iccznc (zwłaszcza teorię działań społecznych i interakcji) widoczne jest wyraźnie w działalności teoretycznej Jurgena Haber-masa (zob. [K. Hurrclmann 1994, s. 49-52]).

Wiele uwagi poświęca się badaniom zmian zachodzących w obrębie struktur społecznych - procesom formowania się poszczególnych jej elementów, ich przekształceń, zjawiska ruchliwości społecznej. Struktura nie jest czymś sztywnym i niezmiennym. Dogdnn W. Mach t Włodzimierz Wesołowski [ 19S2] wyróżniają dystrybucyjne (lub atrybutywne) i relacyjne

r

ujęcia struktury społecznej. W ujęciach dystrybucyjnych podstawowym kryterium wyróżniania poszczególnych grup jako elementów struktury jest stopień partycypacji tych grup w podziale dóbr. Pod uwagę bierze się zagregowane dane dotyczące atrybutów różnych kategorii społecznych - icli poziomu dochodów, zawodu, wykształcenia - i bada się stopień icli nierównej dystrybucji w obrębie zbiorowości. W ujęciach relacyjnych pod uwagę bierze się stosunki społeczne występujące między poszczególnymi grupami społecznymi. Struktura charakteryzowana jest przez procesy, w wyniku których docltodzi do formowania się poszczególnych elementów tej struktury. Struktura jest „zbiorem relacji o dającym się odczytać wyraźnym wzorze" [ibidem, s. 49].

Probjem trwałości struktury spoleeznej wyjaśniany jesr w kategoriach.jej.rcprodttU-.. cji. Analizuje się mcchanjzmy prowadzącc do jądjwnrzania JśtnicjąęcgoJcsziałtuTsTruk-lury społecznej^ dziedziczenia uprzywilejowanej (bądź upośledzonej) pozycji^spo-Icczncj. Dokonuic_sie_to..m.in._vy wyniku transnusj i^yzorów. ku I turovvych. w. [p.d.zin ic (D. Bernstein) kontroli procesu.kształcenia (P. Bourdicu), ustanowienia kryteriów i mechanizmów selekcji kadr,ograniczeń- in-stytucjonalnyćhrw tym zwłaszcza funkcjonowania ryn kuj? rą cy_._Nic|cdnokrotnic~pb d_: kreślą_się,_że_\y_.nicktórycłijypach struktur występujące .nierównościąspołeczne mają tendencje do pogłębianja.się.jco.rfiożc'prowadzić do szeregu negatywnych następstw, m.in. marginalizacji i 'wykluczenia"szero-kich grup lubJśonfliktówL^polccznych. Lc-wis A.- Coscr- [-1966]_\yskazuje na cechy struktur społecznych - prowadzących_do..jxT-wstania_konfliktów społecznych. W strukturach elastycznych występuje wielość konfliktów, które krzyżują się wzajemnie, co nic prowadzi do załamania lej struktury. W strukturach sztywnych konflikty są tłumione, co powoduje ich nakładanie się, w efekcie zaistnienie konfliktu stanowi zagrożenie dla istnienia struktury.

Badanie struktury społecznej uwzględniać może także aspekt subiektywny - rozpoznanie, w jaki sposób struktura społeczna jest ujmowana w społecznej świadomości (por. [S. Ossowski 1982J). Pod uwagę bierze się wówczas liczbę wyodrębnionych przez respondentów elementów struktury i wzajemne powiązania między nimi, kryteria rozróżniania, stopień nierówności, typ relacji występujący między nimi (np. harmonia, dysharmonia), możliwości kontaktu itp. (por . (M. Gadomska 19P»7]). (A S.)

Zob. grupa społeczna, holizm, kasta, klasy społeczne, morfologia społeczna, nomenklatura, ontologia społeczeństwa, porządek społeczny, próżnia społeczna, przemoc symboliczna, redukcjonizm. rola społeczna, społeczeństwo, statyka społeczna, warstwa społeczna.

Literatura:

Coser L.A., 1966, The Fttnelions o/Socml Con-piet, Prcc Press, New York.

Domański II., 1991, Kłosy społeczne, grupy: u-wodowe. organizacje gospodarcze. Struktura społeczna w krajach rozwiniętego kapitalizmu, IPiS PAN, Warszawa.

Gadomska M., 1987, Kołaków świadomość struktury klasowej: nierówność nieusprawiedliwiona [w:] Społeczeństwo polskie przed kryzysem w świetle badań socjologicznych z lat 1977-1979, pod red. J. Koralewitz. PWN, Warszawa.

Hurrclmann K., 1994, Struktura społeczna n rozwój osobowości. Wprowadzenie do teorii socjalizacji, Wyd. Nauk. UAj\4, Poznań.

Mach R.W., Wesołowski W„ 1982, Ruchliwość a teoria struktury społecznej, PWN. Warszawa.

Ossowski S., 19S2, O strukturze społecznej. PWN, Warszawa.

Rybicki 1979, Struktura społecznego świata. PWN, Warszawa.

Słomczyński K.M., Janicka K., Wesołowski W , 1994, dodania struktury społecznej l.odzi Doświadczenia i perspektywy, !f^;iS PAN. Warszawa.

Szczepański J., 1970. Elementarne pojęcia tu cjologii, PWN, Warszawa.

Szmatka 1., 1980, Jcdnostk/i i spolcczrńuwu O zależności zjawisk indywidualnych od społecznych, PWN, Warszawa.