14531 skanuj0008 (188)

160

Struktura ludności według cech społeczno zawodowych ; wyinakrma

Tablica 6.15

Studenci I absolwenci szkół wyższych

	Studenci
Krąjc		w łya		u	0000 fatnia
	Ula
	1970	1990	1998	1970	1990	199*
Austria	60	206	241	80	271	299
Bułgaria*	92	188	263*	108	209	310*
Francja	801	1699	2062*	158	303	353*
Japonia*	1819	2683*	3318^J	174	218*	314'
Kanada	642	1359	176*	300	513	600'
Niemcy*	504	1720*	2132*	83	281*	260*
Polska	398	545	1365	122	142	352
Rumunia*	152	165'	412*	75	71*	182*
Węgry*	81	102	195'	78	97	wy

* Licznie zeftUtdlami taeipondcacyjnymi MWt M989s 'iWi 'RPNwjiaaioacHapucd 310.1990 r ' 19W f

Źiódlo: Bortnik Siaryuytaty, GUS. s lótnych U«

Badania dotyczące wykształcenia ludności — związanego bezpośrednio z ce|| chami społeczno-zawodowymi — prowadzi się zarówno na podstawie spisów j powszechnych, jaki bielącej sprawozdawczości rejestrującej poziom wykształcenia ' ludności oraz danych o aktualnie uczących się- Jak już stwierdziliśmy uprzednio^ (por. punkt 2.2.4), zbiera się informacje na temat umiejętności czytania i pisania,^ poziomu kierunku wykształcenia oraz faktu uczęszczania do szkoły.

We wszystkich niemal krajach rozwiniętych gospodarczo dane dotyczące j umiejętności czytania i pisania nie odgrywają obecnie większej roli w badaniach.-,: Podstawowe znaczenie odgrywają badania poziomu i kierunku wykształcenia oraz j uczęszczania do szkoły.

7

Ruch naturalny ludności

7.1

Wprowadzenie

Na ruch naturalny składają się zawieranie i rozwiązywanie związków małżeńskich oraz urodzenia i zgony Wymienione fakty demograficzne pociągają za sobą zmiany w stanie liczebnym i strukturze ludności według płci, wieku i stanu cywilnego. Należy stwierdzić, że istnieją silne wzajemne zależności między natężeniem poszczególnych elementów ruchu naturalnego a strukturą ludności według płci i wieku, i nu odwrót. Uwidaczniają się one zwłaszcza przy sporządzaniu prognoz demograficznych (por. rozdz 10). W analizie ruchu naturalnego podstawowe znaczenie ma analiza urodzeń i zgonów. Zawieranie małżeństw oraz wiek nowożeńców rozpatrywane są przede wszystkim z punktu widzenia potrzeb analizy urodzeń W przypadku Polski analiza rozwodów jest również związana z oceną procesu urodzeń oraz formowania się i rozpadu małżeństw. Zarówno natężenie, jak i bezwzględna liczba rozwodów są relatywnie małe, ale wykazują stałą tendencję rosnącą.

Natężenie poszczególnych elementów ruchu naturalnego jest bardzo zróżnicowane terytorialnie. Zależy ono przede wszystkim od rozwoju społeczno-

Tablica 7.1

Urodzenia, /.gony 1 przyrost naturalny na Swłecfc w okresach 1950-1955 oraz 1995-2000

Regiony	Uradzenia tywe		Zgony		Przyroel naturalny
	na 1000 ludnofcl
	1930-1953	1995-2000	1930-1953	1995-2000	I9SO-I95S	1095-2000
Świat	37	23	20	9	17	14
Afryka	49	39	27	14	22	25
Ameryka Północna	25	14	9	8	16	6
Ameryka Łacińska i Karaiby	42	23	16	7	26	16
Azja	43	22	24	8	19	14
Wschodnia	41	16	23	7	18	9
Pohidniowo-Centralna	45	28	25	9	20	19
Europa	21	10	U	12	10	-2
Oceania	28	18	12	8	16	10

^Vw«Sa: Po rozpml/ie b ZSRR JudwiC KokjI, Mołdawii. Ukrainy. Biatoru.ti, Rilorni, Ml wy I Łotwy zalicza się do Europy, a Airaeaii. A*«l*j«ttanu S Otuąjt do Azji Zachodniej Odpowiednie przeliczenie objęły okres od 1930 r Źródło: WmUPo/ntlaiton Piotpear Th* 2000 Hmuon. vol. II i ńl, UN, Nowy Jork MOI

Wprowadzenie    163

162    Ruch naturalny ludności

Tablica 7.2

Ruch naturalny ludności do ziemiach polskich w latach 1895-2000

Lata	Małżeń stwa	Urodzenia żywe	Zgony	Przyrost naturalny	Lata	Małżeń stwa	Urodzenia żywe	Zgony	Przyrost naturalny
	na 1000 ludności					na 1000 ludności
1895	83	44,6	273	17,1	1954	93	29,1	103	18.8
1896	8.1	443	25,7	183	1955	93	29,1	93	193
1897	8.1	433	253	18.0	1956	9.4	28.1	9.0	19.1
1898	7,7	42.6	25.1	173	1957	9.1	27.6	93	18,1
1899	8.4	433	26.0	17,9	1958	93	263	8.4	17,9
1900	83	44,0	253	183	1959	93	24.7	8.6	16.1
1901	8.0	433	24.9	183	1960	83	22.6	73	15.0
1902	7,6	433	24.9	18.9	1961	73	20.9	73	133
1903	7,7	41,8	25,0	16,8	1962	73	19,8	7.9	113
1904	73	41,8	253	16.6	1963	73	193	73	11.7
1905	73	41.1	25.6	153	1964	7.4	18.1	73	103
1906	8.0	40,9	23.4	173	1965	63	17.4	7,4	103
1907	7,6	40,4	22,7	17,7	1966	7.1	16,8	7,4	9.4
1908	73	393	223	17,0	1967	73	163	7,8	83
1909	73	39,7	23,0	16.7	1968	8.0	16,2	73	83
1910		383	22.3	16,2	1969	83	16.3	8.1	83
1911		37,8	21,7	16,1	1970	83	16.8	83	83
1912-1918					1971	8.9	173	8.7	83
1919	12.7	303	26.9	33	1972	93	173	8.1	9,4
1920	10.6	32,2	27.0	53	1973	9.4	183	8.4	93
1921	11.7	32,8	20,9	11.9	1974	93	183	83	103
1922	113	353	19,9	15,4	1975	9,7	19.0	8.8	103
1923	10.0	35.6	173	183	1976	93	19.6	8.9	10,7
1924	93	343	17.9	16.6	1977	9.4	19.2	9.1	HU
1925	8.1	353	16.7	183	1978	93	19,1	9,4	9,7
1926	8.6	33,1	17,8	153	1979	9,0	19.6	93	103
1927	83	31.6	173	143	1980	8.6	19,5	9.9	93
1928	9.6	323	16.4	15,9	1981	9.0	19,0	93	9,7
1929	9,6	32,0	16.7	153	1982	8.7	193	93	103
1930	9,4	323	15,5	17.0	1983	8,4	19,7	93	10.1
1931	83	303	15.5	14,7	1984	7.7	19,0	103	93
1932	8,4	29,1	15.1	14.0	1985	73	183	103	7.9
1933	8,4	26.6	143	123	1986	63	17,0	10.1	6.9
1934	8.4	26.7	H.5	123	1987	6.7	16,1	10.1	63
1935	8.4	26.2	14,1	12.1	1988	63	15.6	9.9	5.7
1936	8,4	26,4	143	12.1	1989	6.7	14.9	10.1	4.8
1937	8,1	25.0	14,1	10,9	1990	6.7	143	103	4,1
1938	8,1	24.6	13,9	10.7	1991	6.1	14.3	103	3.7
1939		24.2	13.7	103	1992	3.7	133	103	33
1940-1945					1993	5.4	12.8	103	23
1946		263	103	16,0	1994	5.4	123	103	23
1947		28.7	10,9	17.8	1995	5.4	H3	103	13
1948	10,6	29.4	113	183	1996	53	11.1	10,0	1.1
1949		29,7	113	18,2	1997	53	10.7	9.8	0.9
1950	10.8	30,7	11.6	19,1	i 1598	5.4	103	9.7	03
1951	10.7	31,0	12.4	18.6	1999	5,7	9.9	9.9	03
1952	10.4	30.2	11.1	19,1	2000	53	9.8	93	03
1953	10.0	1 29,7	10,2	193

Źródło: Opncowsou: włfeac u(whuwS S/»dc. MmhmamaU\ tmhtoiu wlśiath ISK-I91S 2(|i>diinutMiŁ seria Swpi)fc> Pofctt. GUS. WmOM 19%, mii C. z 41. s 19 i H. Mat. K.*vtik Swwjrsir tW. (JUS. Warszawa 1939. s 43; K Zidfefci. Pcpakmm C*e**ri « fWW 1919 199), t onrfy* 1*04; Re>&* nrmopifit&t. GUS. ł idłayUi fal

.gospodarczego danego regionu, klimatu, rozwoju kulturalnego, zwyczajów i wierzeń religijnych.

Ogólny obraz natężenia urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego na świecie przedstawiono w tablicy 7.1, a dla Polski — w tablicy 7.2 i na rysunku 7.1.

Analiza procesów demograficznych nie może opierać się na ocenie zmian poziomu ogólnych współczynników, lecz musi uwzględniać ocenę wpływu czynników określających przebieg badanego procesu. Istnieje wiele klasyfikacji porządkujących czynniki determinujące poziom urodzeń i zgonów, a pośrednio przyrost naturalny. Zmienne bezpośrednie wpływające na poziom urodzeń i zgonów dzielimy na wymierne, których wielkość można wyrazić liczbowo, a nawet wyznaczyć przybliżone trendy, oraz niewymierne (bądź trudno wymierne), których siłę oddziaływania nie zawsze udaje się wyrazić liczbowo, ale można określić, w jakim kierunku działała w przeszłości i może działać w przyszłości (por. rozdz. 1, s. 13 i nast).

Do pierwszej grupy zaliczamy przede wszystkim:

1)    w zakresie poiiomu i natężenia urodzeń:

—    liczbę i strukturę kobiet w wieku rozrodczym,

—    liczbę zawieranych małżeństw i strukturę nowożeńców według wieku,

—    liczbę oraz strukturę według wieku migrantek ze wsi do miasta,

—    wzorzec płodności,

—    wzorzec umieralności, zwłaszcza niemowlęcej i dziecięcej,

2)    w zakresie poziomu i natężenia zgonów:

—    liczbę i strukturę ludności według płci i wieku,

—    wzorzec umieralności według płci i wieku,

—    wzorzec umieralności według przyczyn zgonów

Przez wzorzec płodności lub umieralności rozumiemy rozkład współczynników cząstkowych według wieku, płci i innych cech demograficznych w określonym miejscu i czasie. Chodzi o wyznaczenie typowych dla danej populacji rozkładów.

Do drugiej grupy czynników zaliczamy:

1)    w zakresie poziomu i natężenia urodzeń:

—    politykę zatrudnienia, zwłaszcza stopień aktywizacji zawodowej kobiet,

—    poziom wykształcenia społeczeństwa,

—    perspektywy wychowania i wykształcenia potomstwa w powiązaniu z warunkami życia ludności,

—    system płac, dodatków rodzinnych i innych bodźców ekonomicznych.

—    warunki mieszkaniowe,

—    dostępność środków antykoncepcyjnych,

—    działanie przepisów prawnych dopuszczających przerywanie ciąży,

—    wierzenia religijne,

2)    w zakresie poziomu i natężenia zgonów:

—    zmiany w poziomic życia ludności (m. i u dicta, warunki zdrowotne, warunki mieszkaniowe, warunki pracy, stopień degeneracji środowiska naturalnego),

—    zasięg oddziaływania służby zdrowia (dostępność usług lekarskich i medykamentów),

—    postęp medycyny w zwalczaniu przedwczesnej umieralności