skanuj0004 (256)

ii

ii

144

G C T~

6

Struktura ludności według cech społeczno-zawodowych i wykształcenia

Struktura ludności według pici. wieku i stanu cywilnego

Tablica 5.9

Ludność Polski w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego

Vyoezr|6lni(M	Uu		W wieka Ik
		Ogółem	IMt	20-2* |	25-29 |	30-34	55-39 |	40-49	50-59 [60 i wic c«j
		w odaetkaefc ogtoi agcr/in łob kobiet daacj pupy wieka
Kawalerowie	1960	25,0	99.1	72.1	28,6	11,4	63	43	3,7	3,1 '^::?Ą
	1970	313	99,6	75,1	27,6	133	73	43	33	3.1
	1980	28.1	99,6	74,6	27.9	123	83	63	3,7	3.0
	1988	27,1	99,4	77,1	34.0	17.9	11,6	7,8	53	3,4 4
	1995“	29,6	993	79,6	373	22,6	16,1	10,1	6,0	33
Panny	1960	21,1	91,7	41,1	15.7	11,1	103	9.4	93	9.0
	1970	24.7	95,5	46,6	14.1	7,4	63	73	8.1	8,9
	1980	20.6	95,5	45,9	15.1	83	6.1	4,9	63	7.9
	1988	19,1	96.0	47,9	153	9,1	63	5.6	4,9	73 .
	1995*	203	96,8	55.4	19,1	93	74	5,7	4,0	53
Żonaci	1960	71,1	0.8	273	70,6	873	92,4	933	92.4	81,0
	1970	62,5	0.4	24,1	713	843	90.1	92.6	923	83,8 ■
	1980	67,6	0.4	25,3	70,9	84.8	88,0	89,6	90.9	82,0
	1988	68,7	0,6	22,7	64,9	79,7	843	873	883	80.8 •
	1995“	64,7	03	203	613	74,9	793	844	86,7	803
Zamężne	1960	62.5	8.4	57,9	82,2	85,7	843	78,0	65,4	34,9 |
	1970	59,7	43	52,5	83,1	88,4	88,1	83,6	70,6	39,8
	1980	62,6	4.5	53,4	82,1	86,6	87.0	843	743	373
	1988	62,8	4,0	51,3	81,5	86,0	853	83.0	74.6	403 ^;
	1995-	59,8	33	43,7	78,1	84,8	854	813	74,0	413
Wdowcy	1960	2,5	0,1	0,0	0,1	0,2	0,3	0.8	2.7	14,7 Ź
	1970	2,2	0,0	0,0	0,1	0,1	0,3	0.7	24	113 ^
	1980	2.5	0,0	0,0	0,1	0,2	0,3	0.9	2,5	17 a J
	1988	2,9	0.0	0.0	0,1	0,2	0,4	1.0	3,0	13.7 .
	1995“	3,0	0,0	0,0	0,1	03	03	1.0	23	133
Wdowy	1960	14,8	0.0	0,2	0,6	1.4	3,1	103	233	543
	1970	13,4	0.0	0.1	03	1,1	2,1	5,5	18.4	49.8 -
	1980	14,0	0,0	0,2	0,6	1,1	2,2	5.4	14,9	523
	1988	14,7	0,0	0,1	0,5	1.0	2,0	5,4	15.4	50,1
	1995-	16,0	0,0	0,1	03	M	2,1	53	153	503
Ro7.wicdzeni	1960	0.8	0.0	0,2	0.6	0.9	1.0	14	13	1,1 •
i separowani	1970	1,3	0,0	03	1.1	1,7	2.1	23	13	M 3
	1980	1,8	0,0	0,1	1,1	2,3	2,9	3,3	2,9	1.6 M
	1988	2.2	0,0	03	1.0	2,2	33	4,0	3,6	2.1
	1995°	2,7	0,0	03	0,9	23	33	43	4,5	23
Rozwiedzione	1960	1,5	0,1	0.7	1,4	13	2.1	23	2,0	1.0
i separowane	1970	2,2	0.0	0,8	2,3	3,1	3,6	3,7	2,9	13 \
	1980	2,8	0.0	03	2,2	3,8	4,7	5,2	4,3	lir '
	1988	3,4	0.0	0,7	2,2	3,9	53	6.0	5,1	2,2.
	1995“	4,0	0,0	0,8	23	43	5,7	73	64	3,0 Ą

• Dla 1995 r dane x mikrospisu Ź16 d I o: Rocznik Demegrą/koiy, GUS. i różnych lat

Warto dodać, że kraje europejskie są bardzo silnie zróżnicowane z punktu widzenia częstotliwości urodzeń dzieci w związkach nieformalnych: w krajach skandynawskich odsetek urodzeń pozamałżeńskich kształtuje się w granicach 40-50%, podczas gdy we Włoszech czy Hiszpanii jest na poziomie 10—15%. W Polsce w latach dziewięćdziesiątych XX w. ten odsetek zwiększył się dwukrotnie Z 6% w 1990 r. do 12% w 2000 r.

6.1

Wprowadzenie

Przemiany struktury społecznej są przedmiotem badań socjologicznych. Badanie zmian zachodzących w składzie klas i warstw społecznych nic należy więc do demografii, aczkolwiek analiza reprodukcji w tym przekroju byłaby bardzo interesująca.

Badania struktur społeczno-zawodowych stoją na pograniczu demografii, socjologu i ekonomii. Kształtowanie się zatrudnienia i aktywności zawodowej ludności jest jednak często przedmiotem analizy demograficznej ze względu na znaczenie dla przebiegu procesów demograficznych.

W porównaniach międzynarodowych na czoło wysuwają się trzy tematy:

Q) analiza zmian struktury zatrudnienia w trzech działach: I — rolnictwo i leśnictwo, II — przemysł 7 budownictwo oraz m — usługi,

£2) analiza zmian struktury zawodowej,

Q) analiza zmian wskaźników aktywności zawodowej.

Oceną społeczno-zawodowej-struktury ludności ogółem jest przeprowadzana na podstawie kryterium („źródło utrzymania^

rólniczę^ pozarolnicze oraz

ijiiezarobkgwe!

Odział ludności utrzymującej się ze źródeł rolniczych w ogólnej liczbie ludności kraju (regionu) może być uznany za syntetyczny miernik rozwoju społeczno-gospodarczego. Kraje, w których udział ludności utrzymującej się ze źródeł rolniczych przekracza 50%, są obecnie uznawane za kraje gospodarczo słabo rozwinięte. Naturalnie wraz z upływem czasu odsetek ten, przyjmowany dziś za kryterium podziału krajów pod kątem stopnia rozwoju, będzie ulegał zmianie.

Badania dotyczące wykształcenia ludności, związanego bezpośrednio z iei cechami, społeczno-zawodowymi, prowadzi się zarówno na podstawie danych spisowych, iak i bieżącej sprawozdawczości rejestrującej poziom wykształcenia ludności ora 7 danych o liczbie uczących się. Jak iużstwierdziliśmy uprzednio (^s* 55-56), badania te obejmują Umiejętność ęCTania^j^pisania^óziom i kierunek wyfcsźtałceni^oraz fakt uczęszczania do szkoły)

146

Struktura ludności według cech społeczno-zawodowych i wykształcenia

Struktura społeczno-zawodowa ludności świata

147

ii

We wszystkich niemal krajach rozwiniętych gospodarczo dane dotyczące | umiejętności czytania i pisania nie odgrywają obecnie większej roli w badaniach. H Podstawowym zagadnieniem prowadzonych badań jest poziom i kierunek wy- A kształcenia oraz uczęszczanie do szkoły.

6.2

Struktura społeczno-zawodowa ludności świata

Przeobrażenia struktury społeczno-zawodowej ludności badane są przez ocenę zmiany udziału zatrudnienia w trzech podstawowych dzialacłT^gospodarki.

0    krajach słabo rozwiniętych gospodarczo udział zatrudnienia w rolnictwie '

1    leśnictwie jest największy, a w krajach wysoko rozwiniętych — najmniejszy.

W tablicy 6.1 przedstawiono klasyfikację przeprowadzoną w latach sześćdziesiątych XX w. przez ekonomistę amerykańskiego S, Kuznetsa oraz klasyfikację zaproponowaną przez K. Secomskiego. Ta ostatnia pozwala na określenie stopnia rozwoju i jednoczesne przewidywanie oczekiwanego kierunku zmian.

K. Secomski dodaje, że niejednokrotnie z zatrudnienia w sektorze usług wyodrębnia się zatrudnienie w nauce. „Orientacyjnie przyjmuje się, że w krajach rozwijających się sektor ten reprezentuje poniżej 1% ogólnej liczby ludności aktywnej zawodowo, w krajach średnio rozwiniętych — od 1 do 3% i w krajach wysoko rozwiniętych — powyżej 3%”

Tablica 6.1

Strukturu pracujących według działów gospodarki

Działy	Wyg2CZCgMflX*ir	K/Oje słabo iwwinipt fmpadnciu	Kil): Srcdafe ioiwiri<:c gospoda uo	Kiays wysoko nnwiKtt gotpuferc20
Wyniki badań S. Kuznetsa - spisy ok. 1950 r.
	Działy gospodarki ogółem	100,0	100.0	100.0
1	Rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo	56.4	393	18.6
II	Przemysł, górnictwo i budownictwo	173	253	37,8
ni	Pozostałe działy razem	26.1	35.0	43.6
111	Pozostałe działy razem	100,0	100.0	100,0
	Transport i komunikacja	13.1	14.9	183
	Handel i finanse	25.0	27.7	30,7
	Usługi	6..9	57.4	503
Klasyfikacja K. Secomskiego z 1977 r.
	Działy gospodarki ogółem	100	100	100
1	Rolnictwo i leśnictwo	powyżej 50	20-50	poniżej 20
U	Przemysł i budownictwo	poniżej 25	25-45	30-40
ID	Usługi	poniżej 25	25-35	35-65

śiAdłoc S Kuznrts Modem Fianoaiie GraMft, Kale. Stiortuif eodSpreaJ. Nr* I |jvcn. Loodjfl 1066.% 106-7.131-2; K Polityka    cica. Wnwm 1977, ( 251

K. Secomski, Polityka społeczno-ekonomiczna. Warszawa 1977, s 291

Tablica 6.2

Struktura zawodowa pracujących w Tajlandii, Hiszpanii i Stanach Zjednoczonych w 1960 r.

Grapy zawodów	Tajlandia	łfeipaaia	Si ZjcdnoCTosc
Ogółem	100,0	100,0	100.0
Rolnicy, rybacy i myśliwi	813	39,9	6,4
Kadra koncepcyjna, techniczna ilp	13	4.1	11,1
Kadra kierownicza (zarządzająca i administracyjna)	0.1	13	7.7
Urzędnicy (personel pomocniczy)	1.1	5,8	133
Sprzedawcy	5.4	63	73
Robotnicy i rzemieślnicy	5.9	26.4	31,9
Inni	43	163	21,7

iiódloc The Deteiminaiui and Come^aemtet a/ Popalałam JremA. łab PoputaioM Stodics. »i 50. UN. Sawy Jork J973. t 326

Pouczające są porównania struktur zawodowych ludności aktywnej zawodowo w krajach o różnym stopniu rozwoju społeczno-gospodarczego. W tablicy 6.2 przytoczono szacunki oparte na wynikach spisów przeprowadzonych ok. 1960 r. dla Tajlandii, Hiszpanii i Stanów Zjednoczonych. Z porównania wyłączono wojsko i bezrobotnych poszukujących po raz pierwszy pracy.

Na szczególną uwagę zasługuje zmniejszający się, wraz ze wzrostem poziomu rozwoju gospodarczego, udział rolników, rybaków i myśliwych oraz zwiększający się udział wszystkich pozostałych grup zawodowych, zwłaszcza kadry kierowniczej (zarządzającej) i koncepcyjnej (fachowcy), w zatrudnieniu ogółem.

Przy ocenie społeczno-zawodowej struktury ludności istotną rolę odgrywają współczynniki wyrażające udział ludności aktywnej zawodowo w ogólnej liczbie ludności oraz ndział kobiet aktywnych zawodowo w ogólnej liczbie ludności aktywnej zawodowo.

W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku aktywni zawodowo stanowili 27-68% ludności świata w wieku 15 lat i więcej. W krajach Europy udział aktywnych zawodowo wynosił 48-68%.

Na szczególną uwagę zasługuje udział pracujących w rolnictwie, leśnictwie i przemyśle wydobywczym w ogólnej liczbie pracujących. W krajach o wysokim stopniu rozwoju społeczno-gospodarczego ta grupa pracujących stanowi zaledwie kilka procent. W Stanach Zjednoczonych w ciągu minionych lat zmniejszył się udział tej grupy z 6,4 do 3,4%, a w Szwajcarii z 11,2 do 6,6%. W krajach słabiej rozwiniętych gospodarczo udział pracujących w rolnictwie jest wielokrotnie wyższy. W Polsce zmniejszy! się on z 48,0% w 1960 r. do 30,6% w 1988 r., na Węgrzech z 38,9 do 20,9%, a w Hiszpanii z 41,3 do 11,9%. Sytuację w 2000 r. przedstawiono w tablicy 6.3.

Osobnym zjawiskiem podlegającym analizie jest bezrobocie. Należy przy tym dodać, że występują różne definicje i kryteria zaliczania ludności do kategorii bezrobotnych. Szczegółowa analiza wymaga znajomości tych kryteriów i sposobu ich interpretacji. W tablicy 6.4 pczedstawiono liczbę bezrobotnych, a także ich udział w ogólnej liczbie cywilnej ludności aktywnej zawodowo (stopa bezrobocia) w wybranych krajach. W Polsce w 2000 r. stopa bezrobocia rejestrowanego

wynosiła 16.1%.