skanuj0007 (194)

156

Struktura ludności według cech społeczno-zawodowych i wykształcenia

Analfabetyzm

157

wieku 40-44 lata, a wśród zatrudnionych w rolnictwie w grupie wieku 45-64 lata utrzymują się na bardzo wysokim poziomie 95-96%.

Należy zwrócić uwagę na zmniejszenie się w 1988 r. aktywności zawodowej osób pracujących poza rolnictwem we wszystkich grupach wieku mężczyzn oraz kobiet, poza grupami wieku 35-54 lata, gdzie nastąpił wzrost aktywności zawodowej. Wśród pracujących w rolnictwie można było zaobserwować w 1988 r. w porównaniu z 1978 r. wzrost aktywności zawodowej lub stabilizację we wszystkich grupach wieku mężczyzn i kobiet.

Aktywność zawodowa zarówno mężczyzn, jak i kobiet mających za podstawę utrzymania pracę poza rolnictwem jest mniejsza, szczególnie istotnie2 powyżej 35. roku życia, niż aktywność mężczyzn i kobiet o rolniczym źródle _ utrzymania.

Lata dziewięćdziesiąte ubiegłego wieku przyniosły ogromne zmiany w aktyw-= ności zawodowej ludności. Pojawiło się otwarte bezrobocie. Zmieniły się zasadniczo i zakres i rodzaj danych o rynku pracy. W tablicy 6.11 przedstawiono współczynniki -aktywności zawodowej oraz wskaźniki zatrudnienia obrazujące sytuację w Polsce w maju 1992 r. Są one wyznaczone na podstawie regularnego, reprezentacyjnego badania aktywności ekonomicznej ludności (Labour Force Survey) przeprowadzanego przez GUS. Bezpośrednie porównanie informacji z tablic 6.10 i 6.11 jest niemożliwe, ponieważ licznik współczynnika dla 1992 r. obejmuje zarówno osoby pracujące, jak i bcztobotnych, a w latach poprzednich bezrobotni nie byli ujmowani, Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że we wszystkich grupach wieku zarówno . mężczyzn, jak i kobiet wskaźniki zatrudnienia są mniejsze niż współczynniki aktywności zawodowej, co wynika z różnic definicji ludności aktywnej zawodowo i pracującej.

Tablica 6.11

Współczynniki aktywności zawodowej oraz wskaźniki zatrudnienia w maju 1992 r.

	Ogólm			Mctczyfnl			Kobiety
Wiek	współczynnik	wskałnk		współczynnik	wskałeik	| 8	wipółcrywuk	wifcełflik	— ioi> CS)
wlane*	aki)*not£i iłwodmtr)	fabai- neau		akływnaód zawodowej	«i ognienia		akłjrwwoSd uwdo*c)	nfiwd- akaa
dl	(2)	(3)	(4)	(3)	(6)	O)	(8)	<9>	(10) £
Ogółem	61,4	53,4	87	69,9	61,6	88	53,6	46,0	86
15-17	12,3	11,3	92	13,8	13,2	96	10.8	9.3	86
18-19	32,6	21,4	66	38,9	26.4	68	25,9	16.1	62 •
20-24	71,1	51.9	73	79,1	58.9	74	63,6	45,4	71
25-29	81.8	68,1	83	94,4	80.1	85	68,9	55.8	81
30-34	86,0	74,4	87	94,7	85,1	90	77,1	63,4	82
35-44	893	79,4	89	93.4	83,7	90	85.2	75,1	88
45-54	78.0	71,6	92	83.0	76,5	92	73.2	66,9	91 %
55-59	47,0	43.5	93	59.4	54,5	92	36.0	33,8	94
60-64	30.2	28,3	94	37,3	34,7	93	24.3	23,0	95
65+	143	13.7	96	19,5	18.6	95	U.l	10,8	97 ;

źródło: AdMrw Itad—<r Aktymmfci Ekonomi* vuj. GOS, Waum. maj 1992

Tablica 6.12

Współczynniki altj ■ —liI rsotórncj oraz wskaźniki zatrudnienia w drugim kwartale 2000 r.

Wick wbadi	Opił ■			Mętaytai			Kobiety
	i if Sb i'J—k łtayacfc		I	1 1 ^lywaofci [	■nififnłk ntrod-	<51.00 15)	wipflajMik akiywnaJci ooodmtj	włttżaik zatruć!- nfcaU	a*
(Ił	G)	O)	Hr	C5ł	(6)	(7)	(8)	(9)	00)
Ogółem	56J	474	1 ^84	64,1	544	85	50,1	404	82
15-17	3,5	33	91	4j0	3,9	98	3.0	2,4	80
38-19	163	8.6	53	iw	103	53	13,1	6,9	53
20-24	63.6	413	65	683	453	66	59,4	37,4	63
25-29	83.4	67J	81	91.8	77 3	84	74 A	574	77
30-34	86.8	734	85	954	84.6	89	783	62,0	79
35-44	87,4	763	87	92,4	82.2	88	82.6	693	84
45-54	75.1	664	89	78,4	69,8	89	714	63,4	88
55-59	41,7	37,7	90	52.4	47,6	91	323	28.9	90
60-64	23,1	20,8	90	30.1	274	91	17,4	154	89
65 i więcej	7.9	7,6	96	12.5	12.0	96	5,1	4,9	96

źródła Badanu Aksymmtbt E*omttmk9*J ludmofcu GUS, Wram, d:ugi Inraral 2000 (

Należy również zwrócić uwagę na zmniejszenie aktywności zawodowej w latach dziewięćdziesiątych XX w. (tabl. 6.12).

Wpływ poziomu wykształcenia na poziom współczynników aktywności zawodowej nie podlega dyskusji. Współczynniki aktywności zawodowej kobiet miejskich o wykształceniu wyższym są dwukrotnie większe od współczynników aktywności kobiet o wykształceniu podstawowym.

Analiza statystyczna zmian w strukturze ludności według cech społeczno--zawodowych jest przeprowadzana zgodnie z zasadami teorii statystyki. Przy ocenie zmian w stanic i strukturze ludności według płci, wieku i aktywności zawodowej szczególne miejsce zajmuje prognozowanie zasobów pracy (liczby aktywnych zawodowo). Temat ten omówiony jest osobno w podrozdziale 10.5.

6.4

Analfabetyzm

Powszechnie przyjętą miarą poziomu analfabetyzmu jest stosunek liczby osób nieumicjących czytać ani pisać do ogólnej liczby ludności w wieku 6 i więcej, 7 i więcej, 10 i więcej lub 15 i więcej lat. Czasami rozróżnia się pojęcie półanalfabetów, tj. umiejących tylko czytać. W obecnych warunkach takie rozróżnienie nic wydaje się uzasadnione, gdyż rozwój społeczny pociąga za sobą konieczność stałego podnoszenia kwalifikacji. Półanalfabeta znajduje się obecnie niemal w takiej sytuacji, jak pełny analfabeta kilkadziesiąt lat temu.

Poziom analfabetyzmu w krajach rozwijających się jest jeszcze bardzo wysoki Ma szczególną uwagę zasługuje fakt, żc niezależnie od poziomu analfabetyzmu ^w danym kraju odsetek kobiet nieumiejących czytać i pisać jest zawsze większy

158    Struktura ludności według cech społeczno-zawodowych i wykształcenia

a

Ludność według wykształcenia

159

Tablica 6.13

Ludność Polski w wieku 7 lat 1 więcej nic umiejąca pisać i czytać

	Ogólna*		W wieku Im
liB		w % Ofókł ladooid	7-13	14-17* |	IS-J4* |		SOlwicccJ
	»«y*	w wieka 7 te iWłfMj	w odsetkach
1921	7552,9	34,6	24,7	8.8	10,4	30.7	25,4
1931	5945.9	22.6	93	6,9	93	39,0	35.6
1950	1 144.6	54	3.6	14	3.8	223	68,4
1960	664.0	2,7	1.2	0,7	1,4	12,9	83,8
1970	415.0	1,7	_	1.0	2,4	10,4	863

* Dow tpbóm powuodwych * 14-19 la w 1931 r, 15-17 la w 19701 * 20-24 ba w 1931 i Źródła Rocznik Stmtyuycuiy 1967, GUS. Wiiriwi 1967. » 43 cru 197}, • BO.

(często znacznie) niż odsetek mężczyzn. Interesujące są zmiany zachodzące ' w poziomic analfabetyzmu w Polsce. O ile w 1921 r. jeszcze 35% ludności w wielm'|

7 lat i więcej nie umiało czytać i pisać, o tyle w 1960 r. udział ten nie przekraczał już 3%. Należy dodać, że w 1970 r. 86% wszystkich analfabetów w Polsce stanowiły y osoby w wieku 50 lat i więcej. W 19951, osoby w wieku 15 lat i więcej o niepełnym wykształceniu podstawowym i bez wykształcenia szkolnego stanowiły 6,3% 1 ludności tej grapy wieku.

W analizie demograficznej badanie procesów według poziomu wykształcenia " powinno odgrywać bardzo istotną iolę.

6.5

Ludność według wykształcenia

Porównywalność danych o poziomie wykształcenia ludności nastręcza zawsze wiele kłopotów, których głównymi przyczynami są zmiany systemu kształcenia, zachodzące w ciągu lat, i różnorodność systemów nauczania w poszczególnych . krajach. Sposób ujmowania poziomu wykształcenia w Polsce został omówiony na s. 145 i dalszych.

W badaniu poziomu wykształcenia ludności istotne znaczenie ma wiek badanych. Porównywanie odsetek osób o danym wykształceniu w ogólnej liczbie | osób badanej kohotty może wnieść nowe treści poznawcze w odróżnieniu od charakterystyk ogólnych. Podobnie wprowadzenie dwu dalszych cech, jak płeć i miejsce zamieszkania (rozmieszczenie) osób o danym wykształceniu, znacznie. rozszerza możliwości analityczne. Na ogół występuje duża koncentracja osób z wyższym wykształceniem w aglomeracjach miejskich.

Należy wreszcie wspomnieć o tym, że trzeba badać związek między liczbą obecnie uczącej się młodzieży a potrzebami wynikającymi z rozwoju społeczno--gospodaiczego kraju. Ma to szczególnie duże znaczenie w krajach rozwijających się, gdzie duże koszty kształcenia (w sensie udziału w budżecie państwa) mogą być zniweczone przez „produkowanie⁰ absolwentów pozbawionych możliwości zatrudnienia.

Pełnej informacji o wykształceniu ludności Polski dostarczyły spisy powszechne ludności z lat 1960 i 1970. Dane bieżącej statystyki pozwalają na zrobienie szacunku dla lat 1990 i 2000 (tabl. 6.14). Wśród ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej rośnie udział osób o wszystkich poziomach wykształcenia.

Tablica 6.14

Ludność Polski w wieku 15 lat i więcej według poziomu wykształcenia

Po*ioa>		19C0-*			1970*			1990*			2000*
Mytouałccwic	egółetn	mpcrfM	kobiety	ogóka fracfaytoi		kabiay	flpflcp	ncfuytai	kefcy		mekajba	bbiay
Ogółem	20004	w tysiącach 9260 |l0744|24015|ll 445|l2570|28269|l748l|l0783								31371 |l5 042j16329
	100.0	100,0	100,0	100,0	100,0	W ods 100,0	okack 100,0	100,0	100,0	100,0	100.0	100,0
W tym: Wyższe	2.1	3,1	13	2,7	3.7	14	6,7	73	6.1	' 9.1	84	9,3
Średnic*	103	10.7	94	13,4	12,7	14,1	25,3	21,0	293	29.9	25	34,4
Zasadnicze zawodowe	3,1	5.1	13	10,6	15,1	6,6	24.3	32A	16,9	25,7	334	18,4
podstawowe'	393	384	40,0	48,8	473	50.1	374	35.1	404	314	30.1	33,6

' pjaęń^fwnrtnydi * W widu 14 Ul l więcej • Dane szacunkowe ⁴ Łącznic z niepełnym wylszym I policealnym ' tącme ł niepełnym trednim.

Źródło: Opracowania wbw aa podstawie Hocinik Oawimfrtl. GUS. z rttoyth lat

Jak wiadomo, cała młodzież w wieku szkolnym objęta jest w Polsce w pełni bezpłatnym, obowiązkowym nauczaniem. Co roku setki tysięcy absolwentów opuszczają szkoły różnego poziomu, podnosząc przeciętny poziom wykształcenia ludności kraju. Warto dodać, że liczba osób z wyższym wykształceniem wzrosła z 415 tys w 1960 r. do 1838 tys. w 1988 r. oraz 2866 tys. w 2000 r. Lata dziewięćdziesiąte XX w. przynoszą radykalny wzrost liczby studentów wyższych uczelni, zarówno państwowych, jak i prywatnych (w roku 1997/1998 liczba studentów szkół wyższych, łącznic ze szkołami policealnymi, wynosiła 1365 tys.).

W związku z rozwojem gospodarczym kraju szczególną rolę ma do spełnienia właśnie kadra z wykształceniem wyższym. Jej liczebność określa w pewnej mierze poziom rozwoju społeczno-gospodarczego danego kraju.

Miarą wagi, jaką przywiązują poszczególne rządy do kształcenia, są liczby studentów i absolwentów przypadających na 10 000 ludności. Odpowiednie dane przedstawiono w tablicy 6.15.

Procesy demograficzne są w dużym stopniu uzależnione od poziomu wykształcenia ludności. Wystarczy tylko wspomnieć o istniejącym zróżnicowaniu płodności kobiet lub struktury migrantów według poziomu wykształcenia.^{1 2 3}

1

St Borowski, Zalejność reprodukcji ludności od poziomu wykształcenia w Poznaniu, ..Poznańskie

2

Roczniki Ekonomiczne*' 1977, t. XXVII, s. 173-95. W pracy J lóźwiak, IE- Kotowskiej. A Kowalskiej, Procesy demograficzne, rynek pracy, edukacja. W: Ekonomiczne i społeczne efekty edukacji. Instytut Problemów Współczesnej Cywilizacji. Warszawa 2000, pokazano, jak wykształcenie różnicuje za-

3

chowania matrymonialne i prokreacyjne ludności Polski w latach dziewięćdziesiątych XX w