48229 skanuj0005 (233)

148

Struktura ludności według cech społeczno-zawodowych i wykształcenia

-zswodowi ludności Polski

149

Tablica 64

Pracujący w wybranych krajach ok. 1985 r. i 2000 r.

Kroje	Ut»	w* ojóła IcJncki	% piocajacych		w	Lala	Wft ogółu fckteofci	% pfaco>ących w
			roioiciwic. Icftiictwie Obolów- owić	przctnyUe i budownictwie	innych daniach'			ItiilUCtWiC. leśnictwie i lybrfów- f*wio	pacwyfle i budownictwie	isnycb ♦bufach'
Austrio	1985	44,4	8	385	524	2000	46.0	5.8-	30,2-	38.7"
Francja	1985	42,9	6,7*	27,2*	55.0*	2000'	39.7	4,2	26.3	35,6
Hiszpania	1985	34,6	15,0	31.4	44.8	2000	36,r	6,8	30,9	39.0
Japonia	1985	49,9	9,0	32,5	54,9	2000	so.y	5,1	313	383
Niemcy	1985					2000	44.6'	2.7	33.1	34.6
Polska	1984	48,9	.	,	,	2000	37,6'	183	30 3	284
St Zjednoczone	1985	49,0	3.1	28.1	66,4	2000	49,1'	Z6	23,2	38,9
Szwajcaria	1985	49.0	6.4'	37,4‘	55,4‘	2000	54,1	4,7	24.7	394
Węgry	1985	43,1	9,1*	28,2*	50,8*	2000	38.4	63	33,7	33,1

⁰ Hundcl. hotele t ictinurAcje, nanspoit, skludownnic i fccxne$ć. działalność usługowy *l987r * I986t⁴¹1993 r' 1995 r 'Dane nie w pełni ;; porównywalne i danymi 1 1985 t.

Żiódlo: Rocznik Staiyityczny,GUS. Warszawa, x różnych lat

Analiza aktywności zawodowej ludności jest prowadzona na podstawie '} współczynników aktywności zawodowej, wyznaczonych dla grup ludności wyróź- j nionych ze względu na wiek, pleć, miejsce zamieszkania czy poziom wykształcenia. Rozkład tych współczynników według wieku dla kobiet i mężczyzn określa wzorzec j aktywności ekonomicznej.

Tablica 6.4

Bezrobotni w wybranych krajach

Kłaju	1980	IM	2000	1980	1996	2000
	w iys •			nopa bcuubocia		%
Austria	53	231	194	1.9	7.0	5.8
Francja	1467	3063	2338		12,4	9,7
Hiszpania	1277	2275	1558	9.8	22,2	14.1
Japonia	1140	2250	3198	2.0	3,4	4,7
Kanada		1469	1090	10,5	9,7	6,8
Niemcy		3249	3879		8.2	9,6
Polska		2507	2785		14,3	16,1
Stany Zjednoczone		7236	5655		5,4	4,0
W Brytania	1665	2122	1102	63	7,5	3,6

⁰ Przeciętno icewte.    ■

Źródło: Kottnik Sw/ył/mny. GUS, Warnewa, iróżnych hi

6.3

Struktura społeczno-zawodowa ludności Polski

Podstawowych informacji w pełni charakteryzujących społeczno-zawodową strukturę^ ludności Polski dostarczają spisy. Po drugiej wojnie światowej większość szacunkó\v| dla okresów międzyspisowych opiera się na danych spisów powszechnych.

• M ^:

Zasadniczy charaoer zzańc w strukturze społeczno-zawodowej ludności Polski wynika z przeobrażed spcfec7ao-gospodarczych, jakie nastąpiły po drugiej wojnie światowej.

Analizując przerwagy w strukturze pracujących według trzech działów (tabl. 6.5). stwierdzamy, że Polska znalazła się obecnie w grupie krajów średnio rozwiniętych gospodarczo, a wyraźnie zarysowane trendy w skazują na zmierzanie do grupy krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo Warto zwrócić uwagę na fakt, że w Polsce zarówno w 1988 r.. jak i 2000 r. nauka i wychowanie skupiały tylko 6% aktywnych zawodowo (por. tabl 6.6)

Tablica 6i

Pracujący w Polsce według działów

Lau	Działy
	I		m
	w <6 czynaycli ogófam
1930	68,0	17,0	15,0
1950	57,2	23,0	19,8
1960	48,0	28.9	23,1
1970	38,6	34,2	27,2
1978	30,2	37,9	31.9
1988	28.1	36,7	35,2
1990	30,1	33,3	33,6
2000	283	26,0	45,5

Źródło: C Clark, Thr Cmditiony oj Etononilt Piogitw, Londyn 1940: Rocznik $uty*tvczny, GUS. z różnych lal.

Jak już wspominaliśmy, najbardziej charakterystycznym wskaźnikiem obrazującym proces zachodzących przemian społeczno-ekonomicznych jest odsetek ludności utrzymującej się ze źródeł rolniczych. O ile w 1931 r. aż 60% ludności Polski utrzymywało się ze źródeł rolniczych, o tyle w 1950 r. — 47%, a w 1988 r. już jedynie 18%. Wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym praca w rolnictwie przestaje być dominującym źródłem utrzymania ludności. Przemiany te dają pełną podstawę do stwierdzenia, że kraj zmienił swoje oblicze z rolniczo-przemysłowego na przemysłowo-rolnicze. W najbliższym czasie należy oczekiwać dalszego zmniejszania się udziału działu I i wzrostu udziału działu III (usługi) w zatrudnieniu.

W latach 1950-1988 stosowano podział na pracujących w gospodarce uspołecznionej i nieuspołecznionej. Szacunek taki publikowany był przez GUS na podstawie danych o liczbie pracujących (w przeliczeniu na pełnozatnidnionych).

W objaśnieniach do szacunku czytamy: „Dane o piacujących ujmują osoby wykonujące pracę przynoszącą im zarobek lub dochód. Do pracujących zaliczono:

^w gospodarce uspołecznionej — zatrudnionych na podstawie stosunku pracy poza rolnictwem i w rolnictwie (bez zatrudnionych w jednostkach budżetowych łesortu obrony narodowej i resortu spraw wewnętrznych), osoby wykonujące pracę nakładczą, agentów, członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych pracują-

150    Struktura ludności według cech społeczno-zawodowych i wykształcenia

Tablica 6.6

Pracujących w Polsce w latach 1931,1950,1970,1978,1988 i 2000 według działów gospodarki narodowej

	Lata
WyuciegółncMc	1931	1930	1970	197*	1988	2000
Ogółem w tys.	13622	12404	16429	17692	17023	15159
w %	100	100	100	100	100	100
w tym:
przemysł	12	19	28	30	29	21
Budownictwo	1	4	7	8	8	5
Rolnictwo	70	57	37	30	28	28
Transport i łączność	2	4	6	6	6	5
Handel	5	5	6	8	9	14
Nauka i wychowanie	1	2	5	5	6	6
Ochrona zdrowia	1	1	3	3	5	7
Inne	8	8	8	10	9	15

Źródło: Opracowanie wfcbne na podiawk SctsHt StacpOtzny. GUS, r różaycJt lot

cych w gospodarce zespołowej (łącznie z pracującymi członkami ich rodzin), a ponadto szacunkową liczbę: osób zatrudnionych przez komitety rodzicielskie (w placówkach oświaty i wychowania), pracujących na działkach przyzagrodowych członków rolniczych spółdzielni piodukcyjnych i na działkach pracowników państwowych gospodarstw rolnych.

2. W gospodarce nieuspołecznionej:

1)    poza rolnictwem — właścicieli zakładów rzemieślniczych, handlowych i usługowych (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin), rybaków morskich; a także osoby zatrudnione przez właścicieli na podstawie umowy o pracę, osoby zatrudnione w rzemieślniczych domach towarowych, instytucjach kościelnych

i zakonnych, w gospodarstwach domowych (pomoc domowa), przy obsłudze domów; mieszkalnych (dozorcy), jak również duchownych wszystkich wyznań; w danych od \ 1981 r. wykazano pracujących w zagranicznych przedsiębiorstwach drobnej wytwórczości;

2)    w rolnictwie:    : .'j

—    pracujących w indywidualnych gospodarstwach rolnych i na działkach: rolnych (do 0,5 ha) oraz właścicieli zwierząt gospodarskich nieposiadającycli" użytków rolnych,

—    pracujących w obsłudze rolnictwa właścicieli i współwłaścicieli zakładów rzemieślniczych i usługowych (łącznic z pomagającymi członkami ich rodzin), osoby zatrudnione przez właścicieli na podstawie umowy o pracę; w danych od 1981 r. wykazano pracujących w zagranicznych przedsiębiorstwach drobnej wytwórczości.

W szacunku liczby pracujących w rolnictwie nieuspołecznionym (bez obsługi rolnictwa), przeprowadzonym na podstawie spisów powszechnych, zastosowano współczynniki przeliczenia na pełnozatnidnionych: w 1970 i. — na podstawie badania wkładu czasu pracy w gospodarstwie rolnym w 1972 r., od 1978 r. — według nominalnego czasu pracy, oszacowanego na podstawie wyników

Struktura społeczno-zawodowa ludności Polski    15 i

spisu z 1978 r. oraz reprezentacyjnego spisu ludności zamieszkałej na wsi, a związanej z rolnictwem indywidualnym, przeprowadzonego w grudniu 1982 r.

Dane o przeciętnej w roku liczbie pracujących — z wyjątkiem osób wykonujących pracę nakładczą, agentów i osób pracujących w gospodarce nieuspołecznionej poza rolnictwem — wykazano w przeliczeniu na pełnozatrudnionych Liczbę osób pracujących na działkach przyzagrodowych, członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz na działkach pracowników państwowych gospodarstw rolnych przeliczono na pełnozatnidnionych na podstawie ustalonego szacunku czasu pracy zużytego przez te osoby przy pracach rolnych.

Pracujących w rolnictwie nieuspołecznionym (bez obsługi rolnictwa) przeliczono na pełnozatnidnionych na podstawie ustalonego szacunkowo stopnia zaangażowania tych osób (z uwzględnieniem wieku i płci) w pracach rolniczych**².

Tablica 6.7

Pracujący w przeliczeniu na pełnozatrudnionych według grup społeczno-ekonomicznych

		Lxa
	1960	1970	1980	I9SS
Ogółem czynni zawodowo^4	100	100	100	100
Gospodarka uspołeczniona	58	68	73	71
Zadudnieni na podstawie stosunku pracy	57	65	69	68
Pracujący w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych (bez najemnych)	0,2	0.2	0,3	1
Osoby wykonujące pracę nakładczą	0,4*	1	1	1
Agenci		J	2	l
Pozostali	0,5	0,3	0.3	0,3
w tym w rolnictwie	0,5	0,3	04	0,2
Gospodarka nieuspołeczniona	42	32	26	29
Poza rolnictwem	3*	3	4	7
Właściciele, współwłaściciele i pomagający członkowie rodzin	2	2	2	4
Piacownicy najemni	1	1	1	3
Indywidualne gospodarstwa rolne^4	39	29	23	22

• Pfzceięiiw w foku (bez uczniów) ⁴ Wyłącznic w prccmyMe * Dinę 5/«i;unkt>wc Źródło: Opiacowanie własne na podstawie Rocznik $knyuytOty, GUS. z różnych Im

Z danych tablicy 6.7 wynika, że w 1960 r w gospodarce uspołecznionej pracowało 58% ogółu zatrudnionych, a w 1988 r. — 71%. Udział pracujących w gospodarce nieuspołecznionej zmniejszył się więc do 29%, a w indywidualnych gospodarstwach rolnych do 22% ogółu pracujących. Ten ostatni odsetek świadczy o powolnym tempie unowocześniania produkcji rolnej w porównaniu z innymi działami gospodarki narodowej.

Przemiany w strukturze gospodarstw rolnych według powierzchni ogólnej w hektarach przedstawiono w tablicach 6.8 i 69.

Rocznik Statystyczny 1985, GUS. Wainawa 1985, s 52