16453 Obraz (32)

98

mienione czynności w oderwaniu od pozostałych. Jedni śpią, inni jedzą, jeszcze inni piją. W przypadku wyrażenia GROMADA taka sytuacja jest mniej prawdopodobna. Używając analogicznej konstrukcji zdaniowej, powiemy: GROMADA śpi, jc, pije. Występująca w przytoczonym wyrażeniu liczba pojedyncza podkreśla jcdnoczcsność działań wszystkich członków GROMADY.

Różnice pomiędzy strukturami poznawczymi, odpowiadającymi określeniom GROMADA i CHŁOPI przedstawia rysunek 4:

Rys. 4

(Brak oznaczenia elementów w schemacie GROMADY ma znaczenie czysto techniczne. Pozwala uniknąć nadmiaru indeksów przy symbolu e.)

Cienkie linie cą, ej, między poszczególnymi jednostkami e_t, e₂, e$ wskazują na nieistotność łączących je relacji. Natomiast brak relacji, łączącej region CH z jakąkolwiek inną jednostką poznawczą, spowodowany jest tym, że konturowanie obszaru odpowiadającego określeniu CHŁOPI ma charakter wewnętrzny. Cechą decydującą o przypisaniu danej postaci do zbiorowości CHŁOPÓW jest w inscenizacji Swinar-skiego przede wszystkim kostium.

nych jednostek. Konrad nia”¹ ponosi klęskę. Sv

CHŁOPI zostali więc przedstawieni jako zbiór podobnych, ale niczym niczwiąza-w swoim „dążeniu cTo wyrwania narodu z niewoli i cierpie-'ojej niezależności potrafiła bronić GROMADA, gdyż stanowiła współdziałającą społeczność. Natomiast przypadkowo zebrani w jednym miejscu CHŁOPI nic są zainteresowani kwestią jedności: „śpią, jedzą, piją”. Aktywna postawa GROMADY, walczącej o zachowanie jedności, przeciwstawiona zatem została zatomizowanej społeczności CHŁOPOW, zainteresowanych jedynie zaspokajaniem indywidualnych potrzeb.

W następującej po Wielkiej Improwizacji scenie Balu u Senatora zagadnienie jedności społecznej przedstawione zostaje w kontekście stosunku Polaków do walki o niepodległość. Przybywający na bal goście dzielą się na dwie GRUPY: patriotów oraz sprzyjającą zaborcy arystokrację, W planie ideowym utworu przynależność do każdej z grup wyznacza stosunek do „kwestii narodowej”. Mielibyśmy zatem do czynienia z sytuacją podobnąjak w przypadku GROMADY. O przynależności do GRUPY patriotów decyduje akceptacja wspólnego celu, jakim jest odzyskanie przez naród polski niepodległości. Różnice dają się jednak zaobserwować już na poziomie inscenizacji dramatu. O ile bowiem jedność GROMADY przejawiała się w działaniu, w jej reakcjach na konkretne wydarzenia, o tyle w scenie Balu u Senatora o przynależności do danej GRUPY decyduje kostium i maniery: Patriotki noszą czarne, grottgerowskic suknie, podczas gdy wśród Dam ostatnim krzykiem mody jest sukienka w stylu „dan-dy”'². GRUPA to jednak nie przypadkowe zbiorowisko, jak to miało miejsce w przypadku CHŁOPÓW, wyróżniających się jedynie jednorodnym charakterystycznym kostiumem. Jej wyraźny kontur wyznacza nie tylko podobieństwo wchodzących w jej skład jednostek, ale także relacja kontrastu pomiędzy „patriotami” a „kolaborantami”. Sytuację tę można porównać do przywołanego wcześniej przykładu Langackcra z czerwonym kołem na białym tle. Wyobraźmy sobie, że w ogromnym tłumie kobiety ubrane na czarno skupiły się na niewielkim obszarze. Jeśli będziemy się im przyglądać z bardzo bliska, ujrzymy zbiór postaci ubranych na czarno. Patrząc na te same postacie z dalszej perspektywy, zobaczymy grupę kobiet ubranych na czarno, o wyraźnie zarysowanym konturze, wyznaczonym przez otaczający je tłum. W przypadku sceny Balu u Senatora mamy do czynienia z tą samą sytuacją. W tym wypadku jednak konturu GRUPY nie określa relacja do otaczającego tłumu, ale relacja do drugiej GRUPY:

Porównanie powyższego schematu ze schematem pojęcia GROMADA (rys. 3) pozwala zauważyć dwie podstawowe różnice:

1.    Obszar G2 jest konturowany w odniesieniu do obszaru Gj, a relacja c\ jest relacją określającą opozycje pomiędzy GRUPAMI. W przypadku GROMADY (rys. 3) kontur obszaru G\ wyznacza relacja z jednostką symbolizującą pewne wydarzenie <?io - np. pojawienie się Widma Złego Pana, sama zaś relacja e$ ujawnia się na scenie przede wszystkim przez działanie GROMADY.

2.    GROMADA została na schemacie określona jako figura (oznaczona symbolem tr) w odniesieniu do wydarzenia c>2 stanowiącego tlo (Im). Natomiast w analizowanym pojęciu GRUPA oba człony relacji e\ wyznaczają wspólny region G2G3 stanowiący w całości figurę (tr).

Różnicę pomiędzy oboma schematami przedstawia klarownie przykład dwóch zdań analizowanych przez Langackcra'³:

w

1

Ibidem.

2

"'Ibidem, s. 206.

3

Oznaczenie Ir dla figury i Im stanowią wprowadzone przez Langackcra uszczegółowienie przypadku relacji figura-tło, nieistotne jednak dla niniejszych rozważań. R. Langackcr, Concepl..., s. 76.