18627 Re exposure of DSC03327

greckie akaty Aloiofione: epikureizm, atoicyzm i sceptyczną Nową Akademię, rmhlaiirai tym poświęcił przede wszyBtkim traktat O naturze bogów (De natura ifrr—n“r^v Nąjbłiiszy ideom Cycerona był zapewne pogląd wyrażony przez akademika G. Anrełiusaa Kottę: „Ponieważ zaś cała religia ludu rzymskiego dzieli się aa ofiary i wróżby * ptaków, do czego jako trzecia część dochodzą przepowiednie i ostrzeżenia udzielane na podstawie niezwykłych zjawisk i dziwów przez wylda-daczy Sybilli i przez haruspików, oświadczam, śe żadnej z tych części składowych aaasęj religii nigdy nie uważałem za godną pogardy” (Cycero, O naturze togdw.IH, 2.5, tłum. W. Kurnatowski).

Wydaje się, że w rozważaniach Cycerona na temat rełigU pojawiły się dwie tendencje: przywiązanie do tradycji i starej religii oraz s drugiej strony raęjona-s— i sceptycyzm, który wyraził się np. w przedstawieniu roli wróżbiarstwa (traktat O wróżbiarstwie — De dioinatione). Chociaż Cycero skrytykował w tym dzieła prymitywne praktyki augurów, sam pełnił tę funkąję i uważał to za duży zaszczyt. Najwięcej nowych elementów w rozważaniach o religii wniósł Cycem, atawiąjąc jako pierwszy z Rzymian problem nieśmiertelności duszy. Nawiązując do teorii Platona starał się przyswoić Rzymianom dwie prawdy, że dusza ludzka jest wieczna i nieśmiertelna, oraz że droga do nieba otwarta jest przede wszystkim dla tych, którzy dobrze służą ojczyźnie. Idee te wyraził w Śnie Scypiona <Samnium Scipionie) stanowiącym końcową partię traktatu O państwie (De re-publica). Reasumując można stwierdzić, że Cycero nie kwestionował religii tradycyjną), stand się jednak pogłębić ją) sens, dać filozoficzne uzasadnienie i postawić wiele ważnych pytań.

Pozostąje jeszcze do wyjaśnienia problem manipulacji religijnych, tak ważnych dla oełów praktycznych. Były one tak stare jak religia rzymska. Nasiliły się niewątpliwie w okrasie schyłku republiki, bo życie polityczne było w tej epoce bardzo intensywne, a walka wyborcza szczególnie zaciekła. Konsulowie radzili aobia z niewygodnymi znakami i wynikami wróżb, które ciągle ktoś ogłaszał (jabnuntiatio), w ton spoaób, te    nosić się w zasłoniętą] lektyce, dzięki

czemu nie widzieli .ostrzeżeń bożych”. Wiadomo, że przeciwnik Cezara i kolega w konsulacie 89 r., Marek Kalpurniuas Bibułus, ciągle obwieszczał, że widii złe znaki. Ale jak mógł Je widzieć, skoro w ogóle nie wychodził ze swego domu w obawie

0    własna żyda? Czy tatom jago obnuntiatio mogło mieć znaczenie prawno-reli-gUne, a lekceważenie tych obwieszczeń przez Cezara było obrazą religii? Takich problemów dyskusyjnych można znaleźć wiele w okresie schyłku republiki i przemian w religii rzymskiąj. Słuszniej zatem Jest mówić o przemianach religijności niż ojej upadku.

Charakterystycznym dla tą) burzliwą} epoki zjawiskiem jest pojawienie się obok tendeoąfi racjonalistyczno-sceptycznych wielkiej popularności astrologii

1    okultyzmu. Wszelkiego rodzaju proroctwa i przepowiednie miały duże powodzenie, szczególnym wzięciem cieszyli się astrologowie 1 Ich horoskopy. Astrologia stała jednak w pewnej sprzeczności z zasadami religii, zakładała bowiem, że układ gwiazd ma a góry ustalony wpływ na życie ludzkie. Wobec tego przeznaczenia bezsilni są również bogowie. Powodzenie nauk tajemnych objęto

pewne kręgi nobilitas. Tak np. konsol 54 r., Appiosz Klaudiusz Pulcher, nie tylko był wtajemniczony w misteria eleuzyńskie. lecą takie zajmował się w swym domu praktykami spirytystycznymi i wywoływaniem duchów.

4. Filozofia i literatura rzymska

Wśród arystokracji rosło jednocześnie coraz bardziej zainteresowanie filozofią, W tej dziedzinie Rzymianie nie wyróżnili się zdolnością do tworzenia (systemów oryginalnych. Zupełnie obojętni wobec osiągnięć nauk matematyczno-przyrodniczych interesowali się tymi dziedzinami filozofii, które obejmowały etyką oraz teorię państwa i społeczeństwa. Spośród systemów greckich najbliższa mentalności rzymskiej okazała się filozofia stoicka; jej surowa moralność i praktyczne wskazówki tycia w społeczeństwie odpowiadały potrzebom Rzymian.

Mniej zwolenników w Rzymie znalazł natomiast system epikuręjski, zainteresowany przede wszystkim jednostką i jej problemami. Jakkolwiek epikure-izm objął swym oddziaływaniem tylko część elity intelektualną), wywarł jednak przemożny wpływ na literaturę rzymską. Gorliwym epikurejczykiem był Tytus Lukrecjusz Karus (1 w. p.n.e.), który napisał epicki poemat O naturse rzecąy (Dr rerum natura). Poemat Lukrecjusza daje porywąjący obraz świata niezależnego od bogów, jest apologią rozumu ludzkiego i świadectwom dążenia do wyzwolenia człowieka od strachu przed śmiercią, umiłowania żyda i przyrody- Jest też jednocześnie głębokim traktatem filozoficznym i wybitnym dziełem literackim.

Większą popularnością niż epikureizm cieszył się w okresie schyłku republiki atoicyzm, ale jego zwolennicy wnieśli niewiele elementów oryginalnych do przejętego z hellenizmu systemu filozoficznego. Za szczególnie gorliwych wyznawców filozofii stoickiej uchodzili Kato Młodszy i Marek Brutus. Zadania spopularyzowania dorobku filozofii greckiej i jej przystosowania do rzymskich potrzeb podjął się, jak już wspomniano, Marek Tullusz Cycero (106-43 r. p.n.e.). Największy wpływ wywarły na niego atoicyzm i Nowa Akademia, która programowo zalecała eklektyzm, możność wyboru z różnych szkół filozoficznych tego, co nąjbardziąj odpowiednie. Cycero poprzez swęje pisma filozoficzne lansował pewien styl kulturalnego żyda i przeżyć intelektualnych, była to rzymska huma-nitas jako kontynuacja greckiego ideału paidti. Swoje upodobania do filozofii Cycero wyraził także w pismach dotyczących ustroju państwa, zwłaszcza w De npublica. W dziele tym Cycero wypowiedzi! najpełniej awój Ideał polityczny republiki arystokratycznej. Winna ona opierać się na zasadach solidaryzmu społecznego, którego podstawami były zgoda stanów (Concordia ordinum) i porozumienie wszystkich dobrych (consensus omnium bonorum).

Największą sławę zyskał jednak Cycero jako mówca. Na okres jego młodości przypada rozkwit wymowy w stylu azjańskim, który charakteryzował się wielką oodobnośdą, patosem i wyszukaną elegancją wyrażeń. Młody Cycero podlegał także wpływom aąjanianu, ale wkrótce wypracował własny styl wymowy, chara-kteryzyjący się sawsse zamiłowaniem do codobnośd I pełni wyrazu. Cycero był

495