20092 IMG85

fu lub telewizji, również mnących #a podstawę roihudowaną infrasirukiurę sieciową . gwałtownymi /mianami iwhnologic/nyini, w tym przypadku - w technologiach inforjj? cyjnych i komunikacyjnych (zwanych po angielsku l('l - Information and Commum ⁴ lions Technolog)^{1 2}) z trudem nadążają ewolucyjne w swoim charakterze zmiany »po|_Cc ’ ne, na przykład powstawanie i uświadomienie potrzeb informacyjnych. Rozwój nowy_cć technologii informacyjnych, a w szczególności ich rozpowszechnienie, zależy od potr/_C|| społecznych, które zmieniaj)) się dużo wolniej niż technika. W ten sposób działa praw,, opóźnienia kulturowego (social change) Williama Ogbuma; za zminnami w sferze icch. nosfety me nadążaj!) zmiany logosfery (wartości, wzorów, znaczeń, instytucji) (Krzyszi^ lek 2007, s 18]. Siła inercji, mc tylko w stosunku do wynalazków, ale także nowych idei czyli tzw, dysonans poznawczy “.jest znaczna [Krzysztofck 2005, s. 199; Bard, SódcrqviM 2006, s. 55). Innowacje technologiczne zazwyczaj znajdują uznanie malej grupy za_pa. Icików (2,5% użytkowników według Everetta Rogersu (Rogers 2003, s. 282)), zainteresowanych wszelkimi nowinkami, którym nic przeszkadza brak komercyjnej „ogłady" j niezawodności nowych produktów. Etap len może trwać na tyle długo, że będą się poją. wiać opinie o ograniczonym zastosowaniu nowości technologicznych¹⁰; zdarza się nawet, że nowa technologia nie znajduje rzeczywiście szerszego odbioru i zostaje zapomniana, albo w raca w nieco zmienionej postaci, po czasie niezbędnym do wykształcenia się nowej potrzeby u użytkowników; bywa też adaptowana tylko częściowo.

Dla pełnego wykorzystania nowych technologii i całkowitej zmiany stosunków społecznych wynikających z ich stosowania dochodzi więc w dłuższym okresie, niezbędnym do ich przyswojenia. Wcześniej powstają rozwiązania hybrydowe, łączące w sobie cechy starej i nowej technologii". Na tym właśnie etapie znajdują się obecnie biblioteki naukowe, zmuszone obsługiwać jednocześnie publikacje tradycyjne i cyfrowe do realizacji potrzeb informacyjnych swoich użytkowników [Pindlowa 2008, s. 152]. Równolegle zarówno biblioteki, jak i wszystkie inne instytucje związane z komunikacją naukową, przechodzą wspomniane zmiany, związane z pełnym wykorzystaniem nowych i ciągle pojawiających się (a więc nawet trudnych do przewidzenia) możliwości technologicznych.

Jak twierdzi Marcin Sieńko, Internet ma szansę stać się totalnym, globalnym archiwum ludzkiej wiedzy [Sieńko 2002. s. 85). Pomimo trudności, związanych z. długotrwałą archiwizacją informacji cyfrowej, o czym będzie jeszcze mowa (zob. p. 4.7), rozmiar tego archiwum oraz efekty skali, jakie generuje, często przerastają wyobraźnię obserwatorów. Pojawiają się wspomniane już glosy krytyczne, traktujące Internet jako chaotyczny zasób,

pełen wt/ilkicgo rodzaju informacji, mądrych i głupich Człowiek. ikuptw/y mi; ni łych liczkowych odprytkach wied/y może /airacti minuję i /tłoliio^ wykrzesania / nihw pr/chlysku geniuszu, ntc/będncgo w pney naukowe) lednak, )ik zauważył iiiiufybó Vi ekonomiita 1’eler Ecrdinand Drucker, zwolennik pnupr/emyałowcj pnpodarki mhig, mądrość i wied/a nic znajduje ttę ani w kaią/kach, ani w Internecie (Mortot/er 2001|. lam sn jedynie dane i informacje. Mądrość i wiedza /awi/e są airyhulimi isioiy ludzkie). ią zdobywane przez, uczącą się osobę i przez mą wykor/ynywine (zoh p 14|.

Badanie zachodzących zmian i uzyskanie poprawnych wyników, mole mice wpływ nic lytko na rozwój poszczególnych dyscyplin, ale nauki w ogóle Wśród nauk bada jących zjawiska związane z. komunikacją naukową, istnie|e również itnejw e dla nauki o informacji i bibholekoznawilwa Polr/ehy badawcze w tym zakresie są dostrzegane przez decydentów, o czym świadczy tworzenie odpowiednich programów, na przykład cPolska |MNil 20031 lub eEurope¹². Omawiane w tej kuą/ce zagadnienia wpisują się lak-Ze w pejzaż informatycznej infrastruktury nauki (IIN)¹', której budowa jest celem takich projektów, jak Cylwinfroslruciure w USA oraz e-Science w Wlk. Brytami i Cybtr-Sett* cc Injnslruclure w Japonii (zob. p. 1.3).

W książce przedstawiam rezultaty własnych badań w zakresie:

•    publikowania elektronicznego i jego nowych form, w tym głównie bibliotek cyfrowych, repozytoriów, czasopism elektronicznych, autoarcłnwi/acji, hlogów naukowych i szarej literatury;

•    roli mctadanych w opisie dokumentów elektronicznych dla ich efektywniejszego wyszukiwania i zarządzania;

•    zmian ról uczestników komunikacji naukowej, w tym głównie bibliotekarzy oraz modelowania (Mitologicznego procesów służących komunikacji naukowej.

Może ona przyczynić się do wyjaśnienia sposobów transformacji komunikacji naukowej, wynikającej z przenoszenia jej form do środowiska elektronicznego. Jest leż próbą wyjaśnienia wpływu zmian, dokonywanych w tej komunikacji, na sposób prowadzenia samych badań i prezentacji ich wyników. Efektem powinno być określenie tempa i kierunków zmian, ze szczególnym uwzględnieniem roli bibliotek naukowych.

Badania, przedstawione w kolejnych rozdziałach niniejszej książki, są kontynuacją moich dotychczasowych analiz; mają one dwa komplementarne cele:

1.    Poznanie aktualnych problemów i tendencji w elektronicznej komunikacji naukowej. formalnej i nieformalnej¹⁴.

2.    Wypracowanie modelu komunikacji naukowej, nazwanego przeze mnie globalną biblioteką cyfrową (GBC), w globalnej infrastrukturze nauki, uwzględniającego najnowsze tendencje i zjawiska, wynikające z implementacji ICT.

Poza moim zainteresowaniem pozostała komunikacja nienaukowa, chociaż zdaję sobie sprawę ze znaczenia procesów cyfryzacji i digitalizacji w organizacji odbioru literatury pięknej, materiałów dydaktycznych na wszystkich etapach kształcenia lub literatury

^,Jjill|)!//ec,curopu;cit/informalionjocicly/ccuropc/2005/index_cn.lilm.

¹¹ Wyraz „informatyczna" w terminie „Informatyczna Infrastruktura Nauki" może mylić czytelnika co do zakresu lej książki; jak (o wyjaśniam w p. 1.3, opisywać w niej będę jedynie lę część IIN, która tworzy infrastrukturę informacyjną, obsługującą c-Naukę. Odpowiada lo w dużym zakresie koncepcji IIN Chrisline Hnrgman. przedstawionej w dalszej części Wprowadzenia.

¹¹ Na podstawie przeglądu literatury przedmiotu Chriilina Pikas uważa, że formalna komunikacji naukowa odbywa się za pośrednictwem materiałów publikowanych, recenzowanych, podlegających obróbce redakcyjnej i możliwych do wyszukania w systemach informacyjnych. Komunikacja nieformalna lo laka. która nie spełnia któregoś z wymienionych warunków [Pikas 2006], Według Arthura Mcadowsa formalna komunikacja naukowa umożliwia dostęp do treści dużej grupie odbiorców przez długi czas, nalomiasl komunikacja nieformalna jest często efemeryczna i dostępna tylko dla ograniczonej grupy odbiorców [Mcadows 1998, s. 7). Wydaje się. że Internet sprzyja zacieraniu granic między oboma rodzajami komunikacji naukowej, chociaż granice te nigdy me były jednoznacznie wytyczone.

15

1

¹ICT jol ogólnym terminem, pod którym rozumie się wszystkie technologie służące komunikacji informacji. Obejmuje on technologie służące zapisowi informacji oraz jej rozprzestrzenianiu. Istnieje także termin Information Technology (IT). który dotyczy badania, projektowania, rozwoju, stosowania i zarządzania komputerowym s) sicmami informacyjnymi, rozumianymi w szczególności jako połączenie sprzętu i oprogramowania, IT często rozumiana jest jako zastosowanie sprzętu i oprogramowania komputerowego w sieciach rozległych do konwersji, zapisu, ochrony, archiwizacji, przetwarzania, transmitowania i bezpiecznego wyszukiwania danych

2

informacji.

* Teoria dysonansu poznawczego głosi, że docieranie do człowieka sprzecznych elementów poznawczych (np informacji, ocen, twierdzeń) powoduje nieprzyjemne napięcie psychiczne. W związku z tym dochodzi do wypierania części z nich - najczęściej tych nowych, do których człowiek się jeszcze nic przyzwyczaił, nic ^polubił” ich.

" Znane są opinie specjalistów, którzy po pojawieniu się Internetu uważali, że będzie miał on wyłącznic ograniczone zastosowanie mtliiamo-naukowc, do czego wystarczy wykorzystanie kilku tysięcy komputerów na całym świecie; według ich przewidywań przemysł kumpuerowy miał przed sobą kiepskie perspektywy.

" Stosowany przeze innie termin „hybrydyzacja" oznacza łączenie różnych produktów i zw iązany jest /. okre-u m przejściowym stosowania technologu, gdy wytwory starej i nowej technologii współistnieją w tym samym czasie W bibliotekarstwie oznacza on możliwość funkcjonowania w dwóch środowiskach: elektronicznym i drukowanym. Jak pisze Lidia Szczygłów ska, hybrydyzacja jest typowym zjawiskiem występującym we wszystkich okresach przejściowych, również w przyrodzie (np. w trakcie ewolucji) (Szczyglowska 2006).