22391 IMG�72

Ctęić pierwsza. Definicje i rozrdZntenta

wiedzi. Udzielają jej w odnośnym ustępie tej czy innej Sztuki poetyckiej. Piszą Obronę lub Apologię poezji —« literacki odpowiednik tego, co w teologii nazywa się apo¹ logetyką Spełniając to zadanie i pisząc dla tak określonego czytelnika, kładą oczywiście silniejszy nacisk na użyteczność literatury niż na przyjemność, jakiej nam ona dostarcza, toteż dzisiaj łatwo byłoby powiedzieć, że „funkcja” literatury znaczy to samo co jej zewnętrzne powiązania. Ale zaczynając od epoki romantyzmu, poeta dawał też inną odpowiedź na pytanie stawiane mu przez społeczeństwo — tę, którą A. C. Bradley charakteryzuje formułą „poezja dla poezji” **; teoretyk literatury natomiast dobrze czyni nadając słowu „funkcja” pełny sens „apologetyczny”. Tak używając tego słowa, mówimy, że poezja ma wiele możliwych funkcji. Pierwszą i zasadniczą jest wierność swojej naturze.

® Sprawą tą zajmuje sią J. e. Splngarn w awojej History of Lite-rary Crtttclrm fn the Renaissance (Nowy Jork 1924, wyd. przejrzane), omawiając „funkcją” i „uzasadnienie” poezji.

¹¹ A. C. Bradley, Poetry for Poetry’» Sake, Oxford Lectures on Poetry, Oksford 1909, s. 2 1 n.

Rozdział IV

Teoria, krytyka i historia w nauce o literaturze

Ustaliwszy poprzednio, że studium literatury ma rację bytu, musimy rozważyć, jak wyglądają możliwości systematycznego i kompletnego uprawiania tej dyscypliny. Najczęściej określa się ją jako „naukę o literaturze” i „filologię". Pierwszy termin budzi wątpliwości tylko dlatego, że zdaje się wykluczać pojęcie krytyki i podkreślać akademickość tych badań, ale oczywiście można go przyjąć,

0    ile człowieka zajmującego się nauką wyobrażamy sobie tak wszechstronnie jak Emerson. Drugi termin, „filologia”, może spowodować wiele nieporozumień. Historycznie biorąc, obejmował on całość studiów nie tylko nad literaturą i językiem, ale nad wszystkim, co jest wytworem umysłu ludzkiego. Chociaż największe powodzenie miał on w Niemczech XIX wieku, do dziś jeszcze przetrwał w nazwach periodyków, jak „Modem Philology”, „Philological Quarterly” czy „Studies ot Philology”. Boeckh, autor fundamentalnej Encyklopadte und Metho-dologie der philologischen Wissenschaften (1877, ale podstawą są wykłady częściowo sięgające roku 1809)^l, określił filologię jako „poznawanie tego, co jest znane”; ma to znaczyć, że jej przedmiotem są badania nad językiem

1    literaturą, sztuką i polityką, religią i obyczajami. W gruncie rzeczy identyczna z „historią literatury” Green-lawa, filologia w rozumieniu Boeckha jest koncepcją niewątpliwie podyktowaną interesami studiów nad kulturą starożytną, dla których pomoc historii oraz archeologii wydaje się szczególnie ważna. Według Boeckha nauka o literaturze to tylko gałąź filologii, pojmowanej jako całościowa nauka o cywilizacji, a w szczególności o tym, co za niemieckimi romantykami nazywał on „duchem ¹

45

1

P. A. Boeckh, Encyklopadie und Methodologie der phllologischen Wissenschaften, Lipsk 1877 (wyd. 2 1888).