23264 rozwojówka ćw ( 04 09 i 5 05 091

Reese i Smyer (1983) wyróżnili około 35 wymiarów, w jakich opisywano i klasyfikowano zdarzenia życiowe w literaturze przedmiotu. Wielu z nich brakuje wystarczających podstaw empirycznych, oparte są raczej na spekulacjach i intuicji. Za przydatne uważają autorzy trzy główne wymiary wyodrębnione przez Brima i Ryffa (1980), z których każdy zawiera elementy szczegółowe. Subiektywny wymiar percepcji zdarzenia obejmuje oczekiwania jednostki, osobistą interpretację tego, co nastąpiło (np. zrządzenie losu, wola boska), ocenę wielkości zysków i strat wynikających z danego zdarzenia, przekonanie, że było ono nagle i nieoczekiwane vs- wystąpiło ,,w swoim czasie”, było pożądane lub niepożądane, wywołujące stres. Wymiar skutków (efektu) zdarzenia życiowego ujmuje inny aspekt. Zawiera on kontekst, a więc zakres, w jakim jedno zdarzenie wpływa na rozwiązanie lub wynik wydarzeń współistniejących - kierunek działania, np. przyjęcie lub zaniechanie roli społecznej w wyniku zdarzenia; kierunek wpływu, tj. podniesienie lub osłabienie sensu życia jako reakcja na zdarzenie; dziedzina vs sfera życia podlegająca zmianom w funkcjonowaniu. Wymiar trzeci, najbardziej obiektywny, odnosi się do natury samego zdarzenia. Zawiera on takie elementy, jak stopień odwracalno-ści zmiany, częstotliwość występowania danego zdarzenia u człowieka w stosunku do danej populacji oraz prawdopodobieństwo jego pojawienia się, wiek życia, w jakim zwykle ono zachodzi, sekwencję przebiegu zdarzeń u danej osoby, kontekst „przestrzeni życiowej” (np. rodzina, praca) itp.¹¹

Są to wymiary strukturalne, umożliwiające klasyfikację (taksonomię) zdarzeń życiowych. Trzeba jednak dokonać ich wyboru, co nie jest łatwe. Można go bowiem dokonywać na podstawie teoretycznej, empirycznej lub pragmatycznej. Istniejące teorie rozwoju są do tego celu zbyt ogólne, dowody empiryczne zbyt fragmentaryczne, a dotychczasowe koncepcje pragmatyczne są niejednolite, zależne od dyscypliny i preferencji jej przedstawicieli (Reese i Smyer, 1983). W tym stanie rzeczy, modele wielowymiarowe są zbyt skomplikowane, aby posłużyły do uporządkowania chaotycznego zbioru zdarzeń życiowych; mogą one co najwyżej tworzyć ramy do ich opisu. Do ich klasyfikacji natomiast najbardziej przydatne są modele jedno- dwu-, a najwyżej trójwymiarowe. A oto przykłady takiej klasyfikacji (Sugarman, 1986):

A. Taksonomię trójwymiarową proponują Brim i Ryff (1980)., Pozwala ona znaleźć odpowiedź na trzy ważne pytania, jakie często człowiek sobie stawia: 1) Jaka jest możliwość, że mnie to może spotkać? 2) Jeśli tak, to kiedy? 3) Czy zdarza się to tylko mnie, czy także innym ludziom? Pytania te odnoszą się zatem do prawdopodobieństwa zdarzeń, ich zależności od wieku życia oraz częstotliwości ich występowania w danej populacji (prevalence). Ukazuje to tabela 3.

B. Podział dwuwymiarowy zdarzeń życiowych proponują Reese i Smyer (1983), biorąc pod uwagę 14 kontekstów podporządkowanych 5 nad-

¹¹ Tabela systematyzująca powyższe trzy wymiary zdarzeń znajduje się w artykule M. Przetaeznik-Gierowskiej zamieszczonym w czasopiśmie „Chowanna” 1994.

)

Tabela 4.3. Podział zdarzeń życiowych oparty na prawdopodobieństwie ich występowania, korelacji z wiekiem i liczbie osób je przeżywających (wg Brim i Ryli, 1980)

Zdarza się wielu			Zdarza się niektórym
Korelacja z wiekiem	Wysokie prawdopodobieństwo	Niskie prawdopodobieństwo	Wysokie prawdopodobieństwo	Niskie prawdopodobieństwo
silna	Nauka chodzenia Małżeństwo Podjęcie pracy Urodzenie dziecka	Pobór do wojska Choroba Heine-Medina	Objęcie majątku w wieku 18 lat	Spina bifida Porzucenie szJcoły
słaba	Śmierć ojca Śmierć współmałżonka Utrata pozycji w pracy Małżeństwo dzieci Zmiana miejsca zamieszkania	Wojna Wielki kryzys Zaraza Trzęsienie ziemi	Prowadzenie interesu po ojcu	Utrata nogi w nagłym wypadku Wypadek w pracy Śmierć dziecka Powrót dorosłych dzieci do domu Wyleczenie z alkoholizmu

Tabela 4.4. Konteksty zdarzeń życiowych (wg Reese i Smyer, 1983)

Kategoria nadrzędna	Kontekst	Komentarz
Rodzina	1. Rodzina	Rodzina, pochodzenie; rodzice, rodzeństwo
	2. Miłość i małżeństwo	Uwzględnia się „chodzenie ze sobą”, partnerstwo lub małżeństwo
	3. Rodzicielstwo	Posiadanie i wychowywanie dzieci
	4. Zamieszkanie	Odnosi się do miejsca zamieszkania
Ja	5. Zdrowie	Własne zdrowie i funkcje biologiczne
	6. Ego	Odniesienie zdarzeń do siebie
Stosunki	7. Społeczność	Stosunki i funkcje w społeczności
społeczne	8. Przyjaźń	Przyjaciele, pierwsze związki przyjacielskie
	9. Relacje społeczne	Stosunki psychospołeczne
Praca	10. Finanse	Wszystkie konteksty związane z pieniędzmi (w tym wydatki na dom)
	11. Szkoła	Uczęszczanie do szkoły, edukacja; wykształcenie: wiedza i umiejętności
	12. Praca	Zatrudnienie i kariera zawodowa
Różne	13. Prawo	Wykroczenia i przestępstwa; konsekwencje prawne, stosunek do prawa
	14. Inne	Konteksty, które nie pasują do wyżej wymienionych

rzędnym kategoriom oraz 4 typy zdarzeń: społeczno-kulturowe, osobowo-psychologiczne, biologiczne i dotyczące środowiska fizycznego. Konteksty te przedstawia tabela 4.4.

Autorzy po przeprowadzeniu klasyfikacji 355 zdarzeń życiowych stwier-