25375 rozwojówka ćw ( 04 09 i 5 05 091

_D o cl a w a n i e jest najprostszą formą kumulowania się kolejno po sobie ';:j następujących zmian, w którym cechy treściowe późniejsze uzupełniają wcześ- | niejsze, ale ani ich nie modyfikują, ani nie zastępują.    ój

S u b s^:,ty t u c jia_ przejawia się w tym, że to, co pojawia się w czynnościach •;] psychicznych lub zachowaniach później, zastępuje w całości lub w części to, co j było im właściwe wcześniej.    ó-j

M O d y fi k a cj a_ z kolei polega na tym, że to, co obserwujemy jako stan -j późniejszy, powstaje w rezultacie różnicowania, uogólniania lub innej formy j przekształcenia stanów wcześniejszych danej czynności łub funkcji.    ^;i

Inki uz.j ą nazywa się taką zmianę w psychice lub zachowaniu się czło- j wieka, dzięki której to, co wcześniejsze wchodzi w mniej lub bardziej zmodyfi- i kowanej postaci w skład nowej zintegrowanej całości (organizacji struktury j i/lub jej funkcji). Zwykle mamy z nią do czynienia wtedy, gdy wcześniejsza Ó struktura czynności psychicznych wchodzi w skład nowej, hierarchicznie -V; wyższej struktury.    ".i

Mediacją ma miejsce wtedy, gdy stan wcześniejszy staje się nieodzow- -j nym ogniwem pośrednim dla następnej zmiany pojmowanej jako krok w pro- j cesie rozwoju.    ł||

3.4.2. Geneza aktualna lub mikrogeneza

Geneza aktualna lub mikrogeneza oznacza proces powstawania nowych U zjawisk (czynności, funkcji, cech) w psychice i zachowaniu człowieka. Te właśnie procesy mają decydujące znaczenie dla rozwoju psychicznego, a śle-dzenie ich umożliwia ujmowanie zmian rozwojowych in statu nascendi i for- I mułowanie zasad, według jakich się one dokonują, oraz czynników, które i warunkują ich pojawienie się. Badanie procesów mikrogenezy pozwala więc i uzyskać wgląd w sam proces zmiany. Zmiany obejmowane pojęciem mikro- .; geneza mogą być zarówno ilościowe, jak i jakościowe.    • j

Badanie procesów mikrogenezy wymaga prowadzenia obserwacji od mo-_: j men tu, w którym zaczyna się zmiana, i dokonywania jej w sposób ciągły lub j ponawiania z częstotliwością odpowiednią do tempa zmiany badanego zjawis- 1 ka (Siegler, 1981). Pozwała to uchwycić krótkotrwałe procesy przechodzenia. .{ od jednego stanu badanego zjawiska do nowego (transition processes), a także \ warunki, w jakich zmiany te zachodzą. Nic więc dziwnego, że w okresie •; ostatnich dziesięciu - piętnastu lat zwiększa się liczba badań koncentrujących \ się na analizie mikrogenezy i doskonalą się stosowane w nich metody. Impulsy . j do takiego ukierunkowania badań psychologicznych nad rozwojem wywodzą • j się z badań prowadzonych metodą genetyczną Piageta, kontynuowanych i w nurcie psychologii rozwojowej neo- i postpiagetowskiej.    j

3.4.3. Zmiany ilościowe i jakościowe

Zmiany dokonujące się w toku ontogenezy mogą mieć charakter ilościowy j (wzrastanie, rozrastanie się, spadek sprawności), jak i jakościowy, tzn. mogą i

g

54

polegać na przekształceniach wewnętrznej organizacji struktur psychicznych i behawioralnych.

Z m i a.n v ilościowe, to zmiany w poszczególnych wymiarach zjawisk • psychicznych (procesów, zachowań), ^ij^jj^u^ają^one ^w^rzncj organizacji złożonej_cstrujau^^^    tych zjawisk czy procesów, a więc nie

służą za podstawę orzekania o kierunku można bowiem wyra^tr^ib^Jmo^

przejawiają się w formie zmiany ich jakości. Zmiany takie wykrywa się na ogół w badaniu pojedynczych czynności lub funkcji. Zmiany, jakie się w nich obserwuje podczas badań prowadzonych w różnych momentach czasu, mogą być ujmowane kwantytatywnie i o. Zmiany te

wych o określonym kształcie. Na przykład krzywa wznosząca się oznacza wzrost, a opadająca - spadek, obniżanie się sprawności itp. Przyjmuje się tu, iż badane zjawisko (sprawność, funkcja) pozostaje takie samo, zmienia się zaś jego nasilenie, wielkość, rozmiary itp. Cechy te można traktować jako pojedyncze wymiary, a zmiany, jakie w nich zachodzą, mierzyć i wyrażać liczbowo. Zdaniem przedstawicieli pozytywistycznych orientacji teoretycznych w psychologii rozwojowej, przy zastosowaniu pomiaru w dostatecznie krótkich odstępach czasu możliwe jest uchwycenie ciągu zmian wielkości dyskretnych, a więc rekonstrukcja procesu rozwojowego. Ich zdaniem do tego celu można się zbliżyć w starannie prowadzonych badaniach mikro-genetycznych.

Zmiany jakościowe oznaczają przekształcenia wewnętrznej orgam-, zacji struktur czynności psychicznych i zachowań, a więc powstawanie ich nowych jakościowo postaci.'Zmiany jakościowe, tzn. zmiany o charakterze przekształceń strukturalnych są podstawą wyodrębniania okresów i stadiów rozwojowych występujących w ciągu życia.

O wystąpieniu zmiany jakościowej można orzekać na podstawie analizy wewnętrznej organizacji struktur psychicznych i ich funkcji, a więc na podstawie wskaźników o charakterze jakościowym, strukturalnym.

Do badania zmian ilościowych stosuje się różne techniki (testy psycho-metryczne, inwentarze, techniki eksperymentalne), dokonując pomiarów w różnych punktach czasu. Zmian jakościowych nie można ujmować jako zmiennych jednowymiarowych. Aby stwierdzić ich zaistnienie i dokonać ich opisu, trzeba zastosować metody analizy kwalitatywnej procesów psychicznych (zachowań) w różnym czasie. Zasada ujmowania badanych zjawisk w diachronii musi być przestrzegana w badaniach nad rozwojem, a więc i zmianą.

Jeżeli na przykład do badania zmian ilościowych w zakresie inteligencji nadają się tradycyjne testy psychometryczne, to do badania jakościowych zmian procesów intelektualnych dobrze są przystosowane zadania piagetow-skie i wypracowana w Szkole Genewskiej tzw. metoda kliniczna (methode cliniąue).

Zmiany ilościowe można wiązać z ciągłością rozwoju, zmiany jakościowe - z jego nieciągłością, a co za tym idzie, stadialnością.

55