23709 pdl8

nie szkodziły, przychodziły tylko do bliskich popatrzeć, jak im się żyje i następnie wracały do grobu”; „Umrzyki zachowywały się zawsze spokojnie, ludzi nie krzywdziły. Przychodziły popatrzeć na swoich i tyle”; „Upiór nie pomagał i nie szkodził, nie zwracał w ogóle na ludzi żadnej uwagi” (AKE UMCS 68. 67, 1069, 1035).

2.    Jest to istota pomagająca ludziom; „Nocne duchy pomagają ludziom. Przynoszą one pieniądze. Dlatego ludzie modlą się, aby duchy nocne ich wspomagały”. „Były też takie upiory, które pomagały ludziom przy sieczce czy młócce”. „Słyszałem tylko o dobroczynnej działalności wypiórów na rzecz żyjących; matka-wypiór przychodziła karmić dzieci, mąż-wypiór pomagał żonie w gospodarstwie” (AKE UMCS 1059, 1058, 9).

3.    Jest to istota szkodliwa dla człowieka. Formy jej szkodliwej działalności są następujące: straszy ludzi, wabi ich za bagna i topi. napastuje podróżnych, powoduje wszelakiego rodzaju nieszczęścia i niepowodzenia w życiu rodzinnym. tłucze sprzęty i naczynia kuchenne oraz wyprowadza bydło z zabudowań gospodarczych na pola uprawne dla czynienia szkód.

Powyższa różnorodność w pojmowaniu stosunku upiora do człowieka wynikała stąd, iż w wierzeniach ludowych upiór nie był równy upiorowi. „Upiory ludzi o dwóch sercach nie szkodziły żyjącym. Natomiast upiory samobójców były bardzo szkodliwe: wabiły ludzi na bezdroża, spychały do wody, napastowały podróżnych. Aby je unieszkodliwić, wystarczyło zmówić głośno pacierz i przeżegnać się. (...) Upiór był taki sam jak za życia: jeżeli uprzednio był to człowiek złośliwy, to i po śmierci płatał figle znajomym, straszył ich. Jeżeli natomiast był człowiekiem spokojnym, to po śmierci odwiedzał tylko bliskich i nikomu krzywdy nie czynił” (AKE UMCS 70, 570). Wyobrażenie upiora utożsamiano z pojęciem duszy człowieka zmarłego, która z jakichś przyczyn zmuszona została do przebywania w świecie ludzi żywych. Dusza ta nie w każdym przypadku musi być równocześnie tą groźną i szkodliwą istotą demoniczną. Niewątpliwie na ukształtowanie się takiego poglądu decydujący wpływ miała chrześcijańska koncepcja pośmiertnej pokuty człowieka za grzechy popełnione w życiu doczesnym. Niemniej jednak w poglądach pewnej części informatorów przechował się jeszcze obraz tradycyjnego upiora. Dla obrony przed nim stosowano następujące praktyki magiczno-reli-gijne:

1. Działania ukierunkowane na unieszkodliwienie upiora. Odwoływano się do nich już po przypadkach stwierdzenia pojawiania się danej postaci demonicznej. Do rzędu tych praktyk zaliczano:

—    odkopanie grobu i przełożenia ciała twarzą do ziemi,

—    odkopanie grobu i ucięcie głowy zmarłemu,

—    odkopanie grobu i włożenie kawałka żelaza do ust zmarłego,

—    wywiercenie dziury w grobie i wlanie wody święconej do jego wnętrza.

169