246 247 2

Gromada: Enopla

Diagnoza: wstężnice z ryjkiem uzbrojonym, u komensali wtórnie pozbawionym uzbrojenia; otwór gębowy zlokalizowany z przodu zwojów głowowych; pnie nerwowe w mięśniach wora powłokowego lub w parenchymie.

Gromadę rozdziela się na dwa rzędy, podstawą podziału jest tryb życia.

Rząd: Hoplonemertea

Rząd najliczniejszy w gatunki wolno żyjące, morskie, słodkowodne i lądowe. Morskie przybrzeżne, pelagiczne i głębinowe. Ryjek zawsze uzbrojony. Oczka. Jelito środkowe z uchyłkami, metamerycznie rozmieszczonymi.

Drepanophorus spectabilis występuje w Morzu Północnym i Śródziemnym, Geonemertes agricola żyje na drzewach i w ściółce lasów tropikalnych.

Rząd: Bdellonemertea

Obejmuje 4 gatunki, będące komensalami. Trzy z nich żyją w jamie płaszczowej morskich małży, jeden w jamie płaszczowej słodkowodnych ślimaków. Ryjek i otwór gębowy otwierają się do wspólnego przedsionka. Odżywianie drobnymi zwierzętami i glonami dostającymi się do jamy płaszczowej gospodarza. Na tylnym odcinku ciała prosta przyssawka.

ZESTAWIENIE SYSTEMATYKI WSTĘŻNIC Typ: wstężnice — Nemertea Gromada: Anopla Rząd: Palaeonemertea Rząd: Heteronemertea Gromada: Enopla Rząd: Hoplonemertea Rząd: Bdellonemertea

FILOGENEZA WSTĘŻNIC

Niewiele wiadomo o przeszłości typu. Dotychczas znaleziono tylko jedną dobrze zachowaną w złożach kambryjskich wstężnicę. Pod względem morfologii podobną do współcześnie żyjących gatunków. Na jej podstawie niewiele można wnioskować o filogenezie typu.

Badania morfologiczno-porównawcze sugerują, że wstężnice należy uznać za boczną gałąź pochodzącą od wolnożyjących wirków (ryc. 100) i taki pogląd jest przyjmowany przez większość systematyków. Wstężnice mają szczególnie wiele cech wspólnych z przedstawicielami Macrostomida, rzędu wirków zaliczanego do podgromady Archoophora. Macrostomida i wstężnice mają podobną

WIRKI--WSTĘŻNICE---ANOPLA

PALAEON&UERTEA--EHOPIA

Ryc. 100. Filogeneza żebropławów. Fenogram

ogólną organizację morfologiczną, naskórek z rzęskami i rabditami, ciało wypełnione parenchymą, protonefrydia, podobnie wykształcony system nerwowy, wykazują duże zdolności do regeneracji, a ich jaja bruzdkują spiralnie.

Niektórzy systematycy wyprowadzają zarówno wirki, jak i wstężnice, z pierścienic. Przyjmują, że rynchocel i zatoki krwionośne u wstężnic są pozostałościami obszerniejszej celomy. Zwracają jeszcze uwagę na badania ultrastrukturalne, które wykazują, że parenchyma u wirków i wstężnic jest bardzo różnie wykształcona. U wstężnic niejednakowo i niecałkowicie wypełnia wnętrze ciała, u wielu form pozostawia wolne przestrzenie wypełnione płynem, które według zwolenników tego poglądu wskazują na powiązanie z celomą zarodkową. Jest to założenie związane z ogólniejszym problemem, dotyczącym pochodzenia celomy u trójwarstwowców, dotychczas nie wyjaśnionym, a więc trudnym do przyjęcia. Tym bardziej, że mezoderma u wstężnic, podobnie jak u płazińców, wcześnie przyjmuje charakter tkanki mezenchymatycznej, co już podkreślono w rozdziałach dotyczących struktury rynchocelu i układu krwionośnego.

Wstężnice są wyżej uorganizowane pod względem morfologicznym niż poprzednie typy. Do cech ewolucyjnie postępowych należy zaliczyć przede wszystkim układ krwionośny. U parzydełkowców i żebropławów ruch witek, pokrywających komórki endodermalne, i skurcze ciała, wystarczają do krążenia płynów w układzie chłonno-trawiącym, a tym samym do rozprowadzania nadtrawionego pokarmu. Wszystkie komórki ciała mają kontakt z wodą. co ułatwia im pozbywanie się zbędnych produktów metabolizmu. Podobne zależności występują u płazińców, mimo że występuje u nich trzecia warstwa zarodkowa. Ciało mają bardzo płaskie, stosunkowo niewielkie i nie ma konieczności posiadania pomocniczego układu krążenia płynów. Płazińce nabyły w ewolucji protonefrydia, które regulują zawartość wody w ciele i poziom stężenia jonów w płynach ciała. Wstężnice są organizmami większymi, zwiększyła się u nich liczba i grubość warstw tworzących ścianę ciała, do wora powłokowego została dołączona dermis. Ciało ma większą miąższość, a w związku z tym jelito nie wystarcza do rozprowadzania strawionych pokarmów, w ich ewolucji wykształcił się układ krwionośny. Jest to układ prymitywny, bez części pompującej i zastawek, niemniej zapewniający rozprowadzenie strawionych pokarmów. Występowanie układu krwionośnego o typie zamkniętym, elementy metamerii (niektóre mięśnie grzbieto-brzuszne. uchyłki jelita, rozmieszczenie gonad, przewężenia tylnej części ciała u niektórych gatunków), zbliżają wstężnice do pierścienic, właściwych wtómojamo-wców. Przy czym wstężnice są ślepym odgałęzieniem zwierząt trójwarstwowych (ryc. 294). Za takim poglądem przemawia występowanie u nich narządu

247