19851 ScannedImage 28

Miejscowy język określa ten meczet al-Masgid al-Aqsa (dalszy meczet)^{1 2}, lecz termin ten jest używany także w szerszym znaczeniu, obejmującym cały kompleks budynków sakralnych na tym terenie. Al-Haram aś-Sarif (szlachetne sanktuarium) jest drugą nazwą dla tej grupy, mniej czczonej niż dwa sanktuaria w Mekce i Medynie.

Największym budowniczym omajjadzkim był jednak al-Walid, syn ^rAbd al-Malika, którego panowanie cechował stosunkowy spokój i dostatek. Skłonność tego kalifa do budowania była tak wielka, że za jego panowania, kiedy tylko ludzie w Damaszku spotykali się, głównym tematem ich rozmów były piękne budowle, jak sztuka gotowania i płeć piękna za czasów Sulajmana, a religia i Koran za panowania 'Umara ibn 'Abd al-'Aziza³. Tenże al-Walid, który żył tylko 40 lat, powiększył i upiększył wielki meczet w Mekce⁴, odbudował meczet w Medynie, wystawił w Syrii pewną liczbę szkół i miejsc kultu oraz wyposażył instytucje dla trędowatych, chromych i ociemniałych ^{5 6}. Był może pierwszym władcą w czasach średniowiecznych, który budował szpitale dla osób chronicznie chorych i wiele lazaretów, które później powstały na Zachodzie naśladując te instytucje muzułmańskie ^M. Z kościoła w Baalbek al--Walid usunął kopułę ze złoconego mosiądzu, którą umieścił nad kopułą meczetu swego ojca w Jerozolimie. Największym osiągnięciem al-Walida było przekształcenie katedry św. Jana Chrzciciela w Damaszku, którą skonfiskował podległym mu chrześcijanom, na jedno z najwznioślejszych miejsc kultu na świecie. Ten omajjadzki meczet jest wciąż uważany za czwarte najświętsze sanktuarium islamu, po trzech sanktuariach w Mekce, Medynie i Jerozolimie. Przed al-Wa-lidem muzułmanie używali wspólnie tego świętego miejsca z chrześcijańskimi właścicielami. Na usprawiedliwienie tego zajęcia późniejsza tradycja podaje, że wschodnia połowa miasta została zagarnięta siłą, a zachodnia skapitulowała i że oba oddziały wojska, nie wiedząc nic o sobie, spotkały się w tej metropolitarnej katedrze. Katedra ta stała na miejscu dawniejszej świątyni rzymskiej, niemal w centrum miasta. Nad południowym portalem budowli, dawno już zamurowanym, można jeszcze odczytać starożytny napis grecki: „Twoje królestwo, Chrystusie, jest wiecznym królestwem, a Twoje panowanie trwało przez wszystkie pokolenia⁴'⁷.

O pozostałych kalifach z tego okresu chwały omajjadzkiej niewiele jest do powiedzenia, poza 'ITmarem II (717-720) i Hiśamem. 'Umar był całkowicie pod wpływem teologów i cieszył się opinią pobożnego i ascetycznego, co stanowi jaskrawy kontrast z rzekomą bezbożnością rządów Omajjadów. Faktycznie był on omajjadzkim świętym. Dla późniejszej tradycji, która oczekiwała kogoś zesłanego (malfut), kto miał ukazywać się co sto lat, aby odnowić islam, stał się on tym zesłanym „na początku" drugiego wieku (100 hidżry), tak jak as-SaiTi pojawił się „na początku" trzeciego stulecia. Jego biograf⁸ opowiada nam, że 'Umar nosił odzież z tyloma łatami i obcował ze swymi poddanymi tak, że gdy przychodził do niego z jakąś sprawą ktoś obcy, trudno mu było rozpoznać kalifa. Gdy jeden z jego administratorów napisał, że reformy skarbowe na korzyść nawróconych mogą opróżnić skarbiec, 'TTmar odpowiedział: „Ucieszyłbym się, na Allacha, widząc, że każdy został muzułmaninem, a my musielibyśmy uprawiać glebę naszymi własnymi rękami zarabiając na życie" ⁹. 'Umar zaprzestał praktyki, wprowadzonej za czasów Mu'awiji, przeklinania 'Alego z kazalnicy w czasie piątkowych modlitw¹⁰. Pobożność 'Umara, który zmarł w wieku 39 lat, uchroniła jego grób od profanacji, jakiej dokonali Abbasydzi na innych grobach poprzedniej dynastii.

Wraz z Hiśamem (724-743), czwartym synem 'Abd al-Malika, zakończył się złoty wiek Omajjadów. Po Mula wij i i lAbd al-Maliku, Hiśam był słusznie uważany przez arabskich uczonych za trzeciego i ostatniego męża stanu z domu Omajja ¹¹. Kiedy jego młody syn MuTiwija, przodek hiszpańskich Omajjadów, spadł z konia w czasie polowania i zabił się, komentarz ojca był taki: „Wychowałem go dla kalifatu, a on ugania się za lisem" ¹². Jego gubernator z Iraku Halid ibn 'Abdullah al-Qasri, pod którego panowaniem rejon ten rozwinął się szczególnie dzięki inżynieryjnym i drenażowym pracom Hassana an-Nabatiego, przywłaszczył sobie nadwyżkę 13 min dirhemów roztrwoniwszy uprzednio dochód państwowy przekraczający prawie trzykrotnie tę sumę ¹³. Spotkał go ten sam los co jemu podobnych. Został ujęty w 738 r., osadzony w więzieniu, torturowany; domagano się od niego wyliczenia się z państwowych pieniędzy i ich zwrotu. Jego losy są tylko jednym z przykładów złej administracji i korupcji organizmu politycznego, które przyczyniły się do podminowania tronu Omajjadów i wydania jego właścicieli na łatwy łup dla ich abbasydzkich rywali.

1

O tym miejscu mówi Koran 17, 1. Al-Buraq tam się zatrzymał. Fahri, s. 173, uważa

2

al-Walida za budowniczego al-Aqsa.

3

ⁱ³ Fahri, s. 173; at-Tabari, t. II, a. 1272 n.

4

Al-Baladuri, s. 47 = Hitti, s. 76.

5

“ At-Tabari, t. II, s. 1271; Ibu al-Faqrb, s. 106 n.

6

** Patrz Hitti, artykuł Chivalry: Arabie, Encyclopaedia of the Social Sciences.

7

” Por. Psalmy 145, 13; Heb. 1, 8.

8

³⁸ Ibn al-&awzi, s. 173 n., 145 nn.

9

³⁸ Tamże, s. 99 n. Kitab al-'ujun w-al-hada ią fi ahbdr al-haqa’iq, wyd. de Goeje, Leydeu 1865, s. 4.

10

Fahri, 8. 176.

11

⁸¹ Al-Mas'-udi, t. V, s. 479; por. al-Ja'qubi, t. II, s. 393; Ibn Qutajba, Ma'arif, 3. 185; Mm al-Fida’, t. I, 8. 210; Kitab al-'ujun, s. 69.

12

⁸³ At-Tabari, t. II, s. 1738 n.

13

⁸³ Tamże, s. 1642; al-Ja'qubi, t. II, s. 387.