27071 Psychologia7

128 PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA: LEPIEJ, WIĘCEJ, PRZYSTĘPNIEJ

Podwzgórze jest równie ważne u ludzi jak u zwierząt. Na nieszczęście (lub na szczęście) nasze ośrodki przyjemności nie są jeszcze tak dokładnie określone jak u szczurów. Ponadto nasze reakcje na informacje pochodzące z podwzgórza mają mniej instynktowny charakter i pozostają pod większym wpływem takich procesów jjoznawczych, jak myślenie, podejmowanie decyzji i wartościowanie, które są częścią tego, co stanowi istotę człowieczeństwa.

Ukiąd limibiczny (rąbkowy) tworzy wiele struktur, w tym ciało migdałowate, hipokamp i część podwzgórza (rycina 3.7). Rozciąga się on wzdłuż wewnętrznego brzegu kory mózgowej i jest w pełni rozwinięty jedynie u ssaków. Bierze udział w regulacji pamięci i procesów emocjonalnych oraz popędu głodu, popędu płciowego i agresji. Ludzie z uszkodzonym hipokampem potrafią wydobyć z pamięci odległe wspomnienia³, lecz nie są w stanie trwale zapamiętać żadnych nowych informacji. W rezultacie mogą na przykład dzień w dzień czytać tę samą

—:-----r--------^ gazetę, nie zdając sobie sprawy-z tego, że już ją czytali, albo kolejny raz przedsta-

, wiać się osobie, z którą rozmawiali już.przed.kilkoma godzinami.(Sąuire, 1996).

Ciało migdałowate składa się z dwóch podobnych do siebie, niewielkich struktur o kształcie migdałów. Badania nad konsekwencjami stymulacji elektrycznej ciała migdalowatego. lub jego.wycięcia, wskazują, że ta struktura jest odpowiedzialna za zachowania agresywne u małp, kotów i innych zwierząt. W pierwszej połowie XX wieku Heinrich Kluver i Paul Bucy (1939) wycinali czę-

......ści ciała migdałowatego rezusom. Małpy te normalnie są dość zadziorne, gotowe

.............ugryźć czy podrapać napastnika, ale wycięcie ciała migdałowatego czyniło je łagodnymi jak gołębie. Zanikała ich agresja w stosunku do ludzi i nawet pozwalały się szczypać. Jednocześnie elektryczna stymulacja tej samej części ciała migdałowatego, którą Kliiver i Bucy wycinali, prowadzi do automatycznego pojawiania się tak zwanej reakcji wściekłości, na przykład u kotów polega ona na

³ Są to wspomnienia poprzedzające uszkodzenie mózgu na przyldad o rok lub więcej (przyp. red.).

.wyginaniu grzbietu i prychaniu, które stanowią przygotowanie do ataku. Natomiast stymulacja innej części ciała migdałowatego powoduje, że kot kurczy się ze strachu nawet na widok myszy¹.

Wypełniająca jamę czaszki część układu nerwowego zwana jest mózgowiem (por. rycina 3.5). Zasadniczą, największą i słusznie gloryfikowaną część mózgowia stanowi właściwy mózg (cerebram). Główny i najbardziej widoczny jego składnik, czyli kresomózgowie (drugi poza międzymózgowiem składnik przodo-«.. mózgowia), ma pofałdowaną powierzchnię - korę mózgową, w której obserwu-jemy wypukłości zwane zakrętami. Dzięki nim dużapowierzchnia kory może się zmieścić w stosunkowo niewielkiej objętości.

Zagłębienia w korze mózgowej nazywane są bruzdami. Najważniejsza z nich -szczelina podłużna - dzieli mózg na dwie półkule. Półkule są połączone spoidłem wielkim (ciałem modzelowatym), czyli grubą wiązką tworzoną przez oko-' lo 200 milionów włókien nerwowych'........ i.™

OBWODOWY OKŁAD NERWOWY

Na obwodowy układ nerwowy składają się neurony czuciowe (wstępujące) i ruchowe (zstępujące), które przesyłają informaqe do OU-N i z OUN. Bez obwodowego układu nerwowego nasz mózg byłby odizolowany od świata - nie byłby w stanie ani go spostrzegać, ani nań¹ oddziaływać.. Dwie główne części obwodo-. wego układu nerwowego to układ somatyczny i autonomiczny.

SOMATYCZNY UKŁAD NI5WOWY. Ten układ zawiera neurony czuciowe (wstępujące) i ruchowe (zstępujące). Przekazują one do mózgu między innymi informacje na temat tego, co widzimy, słyszymy, odczuwamy węchem i dotykiem. Dzięki temu możemy doświadczać piękna i brzydoty świata, jego fizycznych rozkoszy (cierpień. Informacje przekazywaneiz mózgu i rdzenia kręgowego do somatycznego uldadu nerwowego pozwalają kontrolować dowolne ruchy dała, takie jak .podniesienie, ręki, mruganie czy chodzenie,, a także oddychanie i ruchy niezbędne do przyjęcia właściwej pozycji ciała i utrzymania równowagi.

AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY. Autonomiczny układ nerwowy (AUN) działa automatycznie, zarządzając funkcjami gruczołów i mięśni narządów wewnętrznych. To AUN kontroluje takie czynności, jak praca serca, oddychanie, trawienie czy rozszerzanie źrenic. Czynności te mogą być wykonywane automatycznie, także podczas snu. Jednak nad niektórymi z nich można sprawować świadomą kontrolę. Można na przykład celowo regulować oddychanie. Takie metody jak biologiczne sprzężenie zwrotne czy j:oga pozwalają uzyskać kontrolę nad zazwyczaj automatycznymi czynnościami, w rodzaju częstości skurczów serca (na minutę) czy ciśnienia krwi.

AUN składa się z dwóch „gałęzi” czy podukładów: współczulnego (sympatycznego) i przywspółczulnego (parasympatycznego). Działają one w sposób antagonistyczny. Jak pokazuje rycina 3.8, wiele narządów wewnętrznych i gru-

Wyniki przytaczane przez Autora wyjaśnia się współcześnie, wskazując na współudział ciała migdałowatego w procesach identyfikacji emocjonalnego znaczenia bodźca (zwłaszcza tego, czy jest on negatywny i/lub zagrażający). Obserwowane reakcje zwierząt są następstwem tej identyfikacji. Więcej informacji znajdzie czytelnik w: J.! Le Doux (2000). Mózg emocjonalny. Przet. A. Jankowski. Poznań: Media Rodzina oraz: A. R. Damasio (1999). Błąd Kartezjusza. Przet. M. Karpiński. Poznań: Rebis (przyp. red.).