27213 ScannedImage 49

i Tarrow, 1988). To nowe, odmienne spojrzenie ma, jak sądzę, związek z bardziej konstruktywnym globalnym punktem widzenia przyjętym przez większość nowych ruchów społecznych, a co za tym idzie, przez liberalną opcję religijną.

Dla pełniejszego zbadania tych kwestii i powiązań następująca teraz analiza zostaje podzielona na dwie części. W części pierwszej powracam do rozważań nad skutkami globalizacji dla religii jako sposobu komunikacji społecznej. Zasadniczym celem tej części analizy jest wykazanie, że ambiwalentna sytuacja religii w warunkach modemizacji/globalizacji ma swoje korzenie w strukturalnych i kulturowych cechach nowoczesnego, globali-zującego się społeczeństwa, dotyczących typowego sposobu funkcjonowania religii. W części drugiej przyglądam się paru cechom ruchów społecznych, czyniącym z nich odpowiednie społeczno-strukturalne narzędzia dla religii, dzięki którym może ona zareagować na swoją sytuację. Cała analiza przygotowuje grunt pod drugą część książki, w której rozmaite teoretyczne argumenty, prezentowane w tym i w poprzednich rozdziałach, znajdują swoje oparcie w konkretnych współczesnych przykładach ruchów społecznych bazujących na religii.

RELIGIA JAKO DZIAŁANIE I JEJ MIEJSCE W SPOŁECZEŃSTWIE GLOBALNYM.

DRUGIE SPOJRZENIE

REPRYZA: STRUKTURY GLOBALNE I WARTOŚCI KULTUROWE

Prezentowana przeze mnie zasadnicza hipoteza na temat globalizacji da się wyrazić krótko. Globalizacja jest bezpośrednim skutkiem modernizacji. Jedną z najważniejszych konsekwencji epokowej transformacji struktur i idei społecznych, która zaczęła się w Zachodniej Europie, było rozprzestrzenienie się kluczowych aspektów nowoczesności - między innymi światowej gospodarki kapitalistycznej, politycznego systemu suwerennych państw, ogólnoświatowych systemów: naukowo-technologicznego, zdrowotnego, edukacyjnego i przekazu informacji - na obszarze całej planety.

Są to zróżnicowane środki wyspecjalizowanej, instrumentalnej komunikacji, posiadające silną skłonność do wchłaniania, podważania i kwestionowania na rozmaite sposoby istniejących wcześniej granic kulturowych, także tych reprezentowanych przez ich pierwotnych, europejskich użytkowników.

Te funkcjonalnie wyspecjalizowane systemy społeczne zaczęły zyskiwać na znaczeniu we wczesnonowoczesnej Zachodniej Europie. Stopniowo zastąpiły one istniejące struktury grup wspólnotowych i grup statusowych w roli dominujących systemów społecznych. Jedną z ważnych konsekwencji tego faktu był znaczący wzrost indywidualizacji jednostek, ponieważ nie tylko żaden z nowych dominujących podsystemów nie ogarniał wszystkich aspektów życia ludzkiego, ale nie czyniły tego nawet wszystkie te podsystemy rozpatrywane łącznie. Odwrotną stroną tej indywidualizacji jest jednak „bezosobowość” systemów: każdy z nich koncentruje się na właściwych sobie środkach komunikacji, a nie na związanych z nimi osobach. I tak na' przykład światowa gospodarka kapitalistyczna posługuje się kategoriami pieniądza, globalny system polityczny - kategoriami biurokratycznie zorganizowanej władzy, system naukowy — kategoriami weryfikowalnej prawdy, itp. Instrumentalne nastawienie tych systemów ma przy tym na celu nieustanny rozwój owych specyficznych środków w imię takich wartości, jak postęp, efektywność i racjonalność techniczna.

Jeśli przyjmiemy ten punkt widzenia, okaże się, że efektem nowoczesności jest jednoczesny wzrost indywidualizacji jednostek i bezosobowej władzy wszechobecnych systemów społecznych. Związek ten wskazuje na kolejny istotny aspekt całego problemu. Właśnie dlatego, że zróżnicowane systemy funkcjonalne skupiają się na wyspecjalizowanych środkach komunikacji, a nie na całościowo pojętym życiu stosujących je ludzi, znaczna część komunikacji społecznej pozostaje-przez nie niedookreślona lub zgoła nietknięta. Istnieją rozmaite terminy na określenie tej części komunikacji: sfera prywatna, Lebenswelt, dziedzina działania ekspresywnego. Żaden z tych terminów nie jest do końca trafny, nie zmienia to jednak faktu, że ruchy społeczne przynależą w większości do tego właśnie obszaru. Nie jest to w żadnym razie pozbawiona znaczenia sfera marginalna, ale przestrzeń, w której toczy się znaczna część życia społecznego.

Niedookreśloność tego obszaru rzeczywistości społecznej ze strony dominujących systemów funkcjonalnych wskazuje na możliwość znacznego

171