28741 PICT5963

Pytania alternatywne, nazywane także pytaniami dychotoinicznymi, pytaniami rozstrzygnięcia lub pytaniami z dwuczłonową odpowiedzią, rozpoczynają się zwykle od partykuły „czy” i mają na ogół charakter dychotomiczny. Przewidywane zazwyczaj odpowiedzi dwuczłonowe na pytania alternatywne to takie jak:

—    tak lub nie.

—    jestem za lub przeciw, zgadzam się lub nic zgadzam się.

—    dobrze lub źle.

Nierzadko w pytaniach alternatywnych dopuszcza się także trzecią możliwą odpowiedź, mianowicie: ..nic wiem”, „trudno powiedzieć”, „nic dotyczy”, „nic mam zdania”. Ilustracją pytań alternatywnych mogą być następujące pytania (por. M. Tyszkowa, 1986, s. 350 i n.):

—    Czy syn (córka) lubi się popisywać swymi umiejętnościami wobec gości?

Tak.    Nie

Czy syn (córka) ma bliższych kolegów (koleżanki), z którymi spotyka się po lekcjach?

Tak.    Nic.

- Czy myśli Pan(i) o dalszym kształceniu syna (córki) po ukończeniu gimnazjum?

Tak.    Nic.

Pytania dysjunktywne wymagają wyboru spośród więcej — niż w pytaniach alternatywnych — możliwych odpowiedzi, ale wybór odnosi się zawsze tylko do jednej z kilku gotowych odpowiedzi. Pytania dysjunktywne mogą dotyczyć m.in. najbardziej ulubionego przedmiotu nauczania, najbliższego zainteresowania określoną dziedziną działalności, rzeczy, ludzi lub wartości, największych trosk i kłopotów życiowych itp. W przypadku każdego takiego pytania wylicza się różne przemyślane uprzednio odpowiedzi, z których osoba badana —jak wspomniano — wybiera jedynie jedną z nich. Na przykład pytanie, dotyczące najbardziej ulubionego przedmiotu nauczania przez uczniów gimnazjalnych, mogłoby mieć następujące brzmienie:

Jaki z podanych niżej przedmiotów nauczania najbardziej lubisz?

Podkreśl tylko jeden z przytoczonych przedmiotów:

— język polski,    —chemia,

— historia,    —biologia,

—    wiedza o społeczeństwie,    — geografia,

—    sztuka,    — technika,

—    język angielski,    — informatyka,

—    matematyka,    — wychowanie fizyczne,

—    fizyka i astronomia,    — rcligia/ctyka.

ylama oniunktywnc - podobnie jak pytania dysjunktywne — są pytaniami 7. więcej niż dwiema gotowymi odpowiedziami. Różnią się natomiast od tamtych tym, że wymagają dokonania wyboru więcej niż jednej spośród podanych odpowiedzi czy — inaczej mówiąc - kilku różnych ich wariantów. Mianowicie respondenci wybierają tyle odpowiedzi, że poleca się im wybrać. W tym celu prosi się ich o dokonanie wyboru np. przez podkreślenie dwóch, trzech lub więcej spośród możliwych odpowiedzi. Przykładem pytania koniunktywnego może być następujące pytanie zastosowane przez A. Potocką-Hoser (1971, s. 104) w badaniach sondażowych nad zachowaniem prospołecznym (altruistycznym) u uczniów klas szóstych szkoły podstawowej:

Czasami w grupie kolegów niektóre dzieci są mniej łubiane ze wzglądu na swoje zachowanie, które nic podoba się innym dzieciom.

Które z wymienionych poniżej zachowań Twoi koledzy (koleżanki) potępiliby najbardziej? Podkreśl trzy najgorsze:

—    mazgaj stwo,

—    niedotrzymanie słowa,

—    odmówienie pomocy koledze,

—    oszukiwanie w drobnych sprawach.

—    skarżenie,

—    odmówienie pożyczenia czegoś,

—    wychwalanie się,

—    nie dzielenie się z nikim.

Pytania półotwarte i inne

Nierzadko w badaniach sondażowych stosuje się — oprócz pytań otwartych i zamkniętych — także pytania półotwarte. Stanowią one niejako pośrednią formą między pytaniami zamkniętymi i otwartymi. Przysługuje im charakter pytań zarówno zamkniętych, jak i otwartych, tj. każde z pytań półotwartych przewiduje wybór spośród przewidzianych z góry odpowiedzi i jednocześnie umożliwia swobodne wypowiedzi osób badanych na zadany w pytaniu temat. Najczęściej po wyliczeniu możliwych odpowiedzi na zadane pytanie, czyli zamieszczeniu tzw. kafeterii, pozostawia się wolne miejsce na dopisanie lub powiedzenie „innych” wypowiedzi bez sugerowania, o jakie konkretnie chodzi. Oto dwa przykłady tego rodzaju pytań z kwestionariusza ankiety dla rodziców, wykorzystanego przez M. Węglińską (1999, s. 158):

— Dlaczego Pani (Pana) dziecko odrabia prace domowe?

1.    Bo nie chce otrzymać złych ocen.

2.    Lubi odrabiać prace domowa.

3.    Chce otrzymywać dobre oceny.

255