33017 str 172 173

9. Spośród 120 zamków wzniesionych przez Krzyżaków zachowało się ponad trzydzieści, ale przeważnie w ruinie. Tylko zamki w Gólubiu-Dobrzyniu, Kętrzynie, Lidzbarku, Malborku, Nidzicy, Nowym Jasieńcu, Olsztynie i Radzyniu zachowały się do dziś w dobrym stanie:

10. Czterobastionowe Birże na Litwie (niedaleko granicy kurlandzkiej) oraz pięciobastionowy Nieśwież na Białorusi.

21

NA STRAŻY POLSKIEGO MORZA

1.    Działo się to w czasie powstania styczniowego, gdy Rząd Narodowy starał się zorganizować dowóz broni drogą morską, myślał, o zwalczaniu rosyjskich statków handlowych na Morzu Czarnym i o dostarczaniu broni góralom kaukaskim, walczącym z caratem. W końcu marca 1863 roku pułkownik Teofil Łapiński wypłynął ze Sztokholmu na statku „Ward Jackson”, zakupionym od angielskiego armatora, i dopłynął do Mierzei Kurońskiej, ale nie mógł wylądować i powstańcy litewscy na próżno czekali na wiezioną przez niego broń. Jesienią 1863 roku kapitan marynarki francuskiej Andrć Magnan skłonił Rząd Narodowy do zakupienia statku, który miał paraliżować żeglugę rosyjską na Morzu Czarnym. Akcja się nie powiodła, a statek „Samson” musiano sprzedać za bezcen. W 1864 roku z podobną inicjatywą wystąpił były oficer marynarki rosyjskiej Władysław Zbyszewski. Stanął on na czele Organizacji Głównej Sił Morskich rządu powstańczego i wypłynął z Francji na statku „Kościuszko”, ale został w Maladze internowany przez władze hiszpańskie.

2.    Stanisław Sarnicki (około 1532—1597), teolog kalwiński, historyk, autor zachowanego w rękopisie kompendium ówczesnej wiedzy wojskowej Księgi hetmańskie (napisane w latach 1575—1577).

3.    Pod wyspą Bornholm na Bałtyku — w nocy z 14 na 15 sierpnia 1457 roku 3 statki gdańskie odniosły zwycięstwo nad 16 statkami duńskimi i krzyżackimi (zabito około 300 ludzi i wzięto do niewoli 5 Krzyżaków); pod

Elblągiem na Zalewie Wiślanym —15 września 1463 roku flota kaprów gdańskich i elbląskich (25 jednostek) rozbiła flotę krzyżacką (44 jednostki i 1500 żołnierzy), dowodzoną przez wielkiego mistrza Ludwika von Er-lichshausena; pod Oliwą w Zatoce Gdańskiej — 28 listopada 1627 roku flota polska (10 jednostek), dowodzona przez admirała Dickmanna, pobiła szwedzką eskadrę (6 jednostek) admirała Stiemskolda; zdobyto okręt admiralski, a drugi zatopiono, uwolniono Gdańsk od szwedzkiej blokady; obaj admirałowie polegli.

4.    Owszem. Najpierw była to siedmioosobowa Komisja Morska, utworzona przez Zygmunta Augusta i działająca w latach 1568—1572, pod przewodnictwem kasztelana gdańskiego, Jana Kostki. Zarządzała ona królewską flotą kaperską. W 1626 roku za Zygmunta III powstała Komisja Okrętów Królewskich pod przewodnictwem starosty kościerzyńskiego, Gerarda Doenhoffa. Została ona rozwiązana wraz z likwidacją floty królewskiej (ostatni okręt sprzedano w 1641 roku).

5.    W Elblągu, w latach 1570—1572. Budowniczymi „Smoka” byli włoscy specjaliści sprowadzeni z Wenecji. Zbudowali oni dwumasztową galeonę o wyporności 400—600 ton. Okręt ten ani razu nie wypłynął na morze i nie wiadomo co się z nim stało. Zapewne śmierć Zygmunta Augusta, która nastąpiła w kilka miesięcy po ukończeniu budowy „Smoka”, sprawiła, że podzielił on los innych inicjatyw morskich tego króla — poszedł w zapomnienie i może został rozebrany na opał czy dla innych celów.

6.    Gdańszczanin Mateusz Scharping, dowódca królewskiej floty kaperskiej, która liczyła w 1567 roku ponad 30 statków.

7.    Byli to: Zygmunt Stary, który w latach 1517—1522 posiadał pierwszą w dziejach Polski królewską, czyli państwową flotę kaperską, Zygmunt III i jego syn, Władysław IV.

8.    Nie licząc Gdańska, z uwagi na jego specjalny , status, ani litewskiej Połągi, dawna Rzeczpospolita posiadała tylko trzy porty wojenne: w Pucku, Władysławowie i Kazimierzowie. Projekt zbudowania królewskiego portu wojennego w Pucku po jawił się-w 1561 roku, ale budowa nie doszła do skutku z powodu sprzeciwu Gdańska. Dopiero za Zygmunta III projekt ten został zrealizowany i Puck stał się główną bazą królewskiej floty. Za Władysława IV zbudowano dwa

173