34715 ScannedImage 2 (2)

■t:

$

koncen-ze spo-ńczono-

......mu jurniejszy lęk

iasną śmierć, ale też były znacznie zaniepokojone śmiercią i zjawiskiem ogólnym, tj. pewnymi konsekwencjami, jakie niesie dla najbliższych. Mniejszy lęk pized śmiercią u osób _£_:y starszych wynika prawdopodobnie stąd, że nieuniknioność żjpF. śmierci staje się dla nich bardziej realna. Ponadto wiele zależy

^0<* ^^eS⁰’ ^CZY ktoś oczekuje na śmierć jako wyzwolenie z eier-fp', pienia, czy jest nią w jakimś sensie zaskoczony. Nie bez zna-czenia jest też system poglądów eschatologicznych oraz poczujmy cie. spełnionego zadania życiowego, społecznej stabilizacji i m-tegracji. Przypuszczać więc wolno, że nie zawsze u ludzi star-

yłp ¹

jeśli jest matką, to w o wiele większym stopniu niż mężczy-zna-ojciec lęka się śmierci, gdyż bardziej jest zatroskana o los rodziny. Jest to troska o dużym współczynniku emocjonalnym, w porównaniu do troski przejawianej przez mężczyzn, i stad jej związek z lękiem przed śmiercią. Uwzględniając różne rodzaje lęku przed śmiercią, należy się spodziewać, żc u kobiet będzie szczególnie wyeksponowany lęk o pozostających przy

życiu.

W jednym z najbardziej zaawansowanym studium nt. roli pici w lęku tanatycznym (Lester 1970), gdzie poddano badaniom osoby w wieku 17—50 lat, okazało się, że nie we wszystkich wymiarach lęku wobec śmierci wyniki były jednakowe. Ustalono bowiem, że kobiety bardziej niż mężczyźni obawiają się śmierci własnego selfu, innych osób, oraz obumierania własnej osobowości. Nie widać było natomiast różnic między kobietami i mężczyznami w przeżywaniu umierania innych osób, w ogólnym lęku przed śmiercią, jak również w wymiarach, które Lester nazwał „niestałością postawy wobec śmierci" i

„sematycznym zróżnicowaniem pojęcia śmierci”.

Wszystko, co dzisiaj wiadomo nt. relacji płci do lęku przed śmiercią, stanowi podstawę do sformułowania stanowiska, że jest niezwykle trudno i ryzykownie wypowiadać się generalnie o całkowicie innej percepcji lękowej śmierci przez kobiety.

Lęk przed śmiercią jest rzeczywistością dynamiczną. Podlega zatem rozwojowi wraz z wiekiem. W okresie przedszkolnym przejawia się jedynie okazyjnie. A dzieje się tak dlatego, że dziecko uważa śmierć za rodzaj podróży, z której ukochana osoba po niedługim czjasie powróci. Nie oznacza to jednak, że w tym okresie rozwojowym nie ma przypadków lęku przed śmiercią, gdy ktoś bliski odejdzie. Spotyka się nawet niekiedy nieproporcjonalny lęk przed śmiercią u dzieci. Trzeba wówczas domniemywać, że nadbudowuje się on na lęku separacyjnym, w jakim wzrastało dziecko podczas pierwszych lalach swego życia. Żyjąc w silnym emocjonalnym związku z matką, dziecko po jej stracie będzie głęboko przezywało potrzebę obarczenia kogo odpowiedzialnością za matczyną śmierć. Niemniej, nie rozumiejąc konieczności śmierci, może w końcu obwiniać matkę za jej śmierć przypuszczając, że właśnie nie chciała żyć i dlatego odeszła.

W wieku 8 lat dzieci rozumieją już konieczność śmierci i

stąd lęk przed nią jest bardziej powszechny, aniżeli w poprzednim okresie rozwojowym. Dziecko też wyobraża sobie śmierć własną oraz innych osób. Towarzyszy mu wtedy lęk przed czymś, co może się zdarzyć po śmierci, zamykającej „sekretną pieczęcią” wszystko, co człowiek nosi we wł-snym sumieniu (por. Ranschburg 1980 s. 59—60; Kruczkowska 1984).

32

, .. .    w lćlwlll

•    ' ~    I    ••

gtf ści.P Biologiczne zmiany u młodych osób prezentują zarówno

&£§>;••skończoność jak i odradzanie się. Przeżywa się wszakże skoń-

ip^iczoność dzieciństwa, co w jakimś stopniu może warunkować lęk

pp^"'przed skończonością jako taką. Lęk przed karą po śmierci może S^pbyć naturalną reakcją n.....—-

k ści i konieczności podejm

;f.ton 1981—82).

jW czasie podejmowania samodzielnego życia i przy calko-Kj;wicie już rozwiniętych podstawowych operacjach logicznych ^ pojawia się lęk przed totalnym unicestwieniem, przed utratą -w śmierci własnego „ja” tak intensywnie formującego się w okresie młodzieńczym. W tej perspektywie jawi się potrzeba a ^ zarazem i trud znalezienia sensu życia. Lęk przed śmiercią s:aje

^ się tym intensywniejszy, im bardziej jest zachwiana srmooce-

{&*na oraz im więcej pojawia się nvtnń    -----■ >

% wych.

%. _n ^{W Wcze}^niejsze badania dostarczają różnych wyników, np. Fcifcl _r&^{vi Branscomb} 0973) w populacji 371 osób ustalili, że osoby starsze są Ęt; ^mn‘^eJ _l^,<*^,iwc' ^{gdy p}-^vtano j° wprost o to. czy boją się śmierci. Jcd-sM "^3k,^{Ze badan,a Tem}Plcra. Ruffa i Franksa (1971) dotyczące 2000 osób nie ‘^dostarczyły żadnych argumentów na rzecz powiązania lęku śmierci z wiekiem chronologicznym.

33

I