36046 Kompendium Wiedzy geografii66

że jest ono zagrożone. Ten rodzaj nacjonalizmu ma charakter pozytywny, ponieważ jest on środkiem mobilizacji przeciwko obcemu zagrożeniu i niesprawiedliwemu podziałowi korzyści płynących z międzynarodowych stosunków i uzależnień.

Granica pomiędzy nacjonalizmem a patriotyzmem jest trudna do określenia. Nacjonalizm jest zjawiskiem normalnym i pozytywnym, gdy jego źródłem jest duma z cech własnego narodu, jego osiągnięć kulturowych i ekonomicznych oraz stanowi podstawę miłości do ojczyzny, natomiast kiedy przyjmuje on formę szowinizmu należy go potępić i odrzucie. (Patrz hasła: Etnos, Naród. Szowinizm. Patrio-tyzm).

NARÓD

Naród to wielka i trwała wspólnota społeczna, która powstała dzięki biologicznemu pochodzeniu, wykształconej kulturze i językowi, losom historycznym, zamieszkiwaniu i przywiązaniu do tego samego terytorium, trwającej pamięci historycznej i mitom, wspólnocie życia ekonomicznego oraz dzięki wspólnocie idei (wykształceniu się ideologii narodowej). Członkowie tej zbiorowości mają poczucie solidarności i świadomość przynależności do określonego narodu, utrwalaną i podtrzymywaną przez zakorzeniony system wartości i wzorce zachowań społecznych oraz pragną tworzyć i umacniać własną państwowość narodową.

Ojczyzna to nie tylko kraj pochodzenia, z którym jest się związanym emocjami narodowymi lub przez obywatelstwo, ale także subiektywne wyobrażenie określonych więzi społecznych. łączących człowieka z innymi członkami zbiorowości terytorialnej, których podstawą są rdzenne wartości i elementy rodzimej kultury. Ojczyznę darzymy uczuciem przywiązania, tęsknoty, miłości, jesteśmy golowi ją chronić i bronić w walce.

W czasach prehistorycznych i feudalnych zarówno ludzie wolni, jak i niewolni mieli luźną, niestabilną świadomość etniczną. Identyfikowali się z dynastią, konkretnym władcą lub Kościołem, byli poddanymi określonego właściciela ziemi. Świadomość taka charakteryzowała mieszkańców Europy, Azji i Bliskiego Wschodu. Stanowiła ona punkt wyjścia konsolidacji całych grup ludzkich, które później mogły siać się oddzielnymi narodowościami. Dojrzewanie samoświadomości narodowej jesi długim procesem historycznym, często przebiegającym w kilku formacjach ekonomiczno-społecznych. Rozwój narodów trwa nadał w czasach współczesnych (nawet w Europie). Nowe narody wciąż powstają mimo istniejących problemów językowych, religijnych, kulturowych i innych oraz zmieniających się warunków wewnętrznych i zewnętrznych. Przykładowo, w Polsce jesteśmy świadkami prób tworzenia narodu Ślązaków, w Bułgarii — narodu Pomaków. Przykłady te dowodzą, że inicjacja narodu może być stymulowana przy użyciu środków politycznych, ekonomicznych i innych nawet wówczas, gdy właściwie nie ma znaczących różnic etnicznych, językowych i kulturowych pomiędzy etnosem podstawowym, a powstającym narodem. Znane jest francuskie powiedzenie, że stworzenie narodu to sprawa czasu i pieniędzy.

Czynniki wpływające szczególnie na zmianę tożsamości i samookreślenia to przede wszystkim zjawiska kryzysowe, takie jak okupacja, wojna, wysiedlenia, zmiana religii, długie współistnienie wśród innych społeczności. Państwo i jego instytucje oraz struktury polityczno-administracyjne dysponują różnymi środkami do utrwalania i konsolidacji narodu. Jednak sytuacja, w której polityka państwowa jest ukierunkowana na konsolidację narodu metodami przymusu, w celu zasymilowania różnych grup etnicznych, nie jest do zaakceptowania.

Należy brać pod uwagę subiektywny charakter oceny przynależności etnicznej. Wpływ pamięci historycznej i mitów jest ogromny, nawet w przypadku, gdy argumenty pochodzenia etnicznego są nielogiczne, nie udokumentowane lub nawet sprzeczne z prawdą historyczną. Sugeruje to. że wspólnota etniczna jest stabilna, ale równocześnie podatna na wpływy, a nawet na manipulacje. Można wyodrębnić następujące etapy kształtowania się narodu:

—    narodzenie tożsamości,

—    jej utrwalanie,

—    asymilacja osób o innym pochodzeniu etnicznym,

—    wyodrębnienie się grupy — w niektórych przypadkach w samodzielny naród.

Ł