36216 skanuj0065

logowego i liberalnego, dając tym samym młodzieży i dorosłym więcej swobody, raczej pobudzając do poszukiwań i rozwoju. Jak zauważa L. Mellibrudy ludzie reprezentują, dwa sposoby myślenia o udzielaniu pomocy. Pierwszy - częściej stosowany — nazwał „pomaganiem w usuwaniu zła”. Doradca dostarcza gotowe rozwiązania problemów,-zakładając bezradność radzącego się, doprowadzając niekiedy do ukształtowania postawy roszczeniowej. Oczywiście czasami stosowanie tego typu pomocy jest uzasadnione, niemniej jest ono nadużywane. Drugi model to „pomaganfe we wzroście i rozwoju”. Na tym sposobie pomocy powinni skoncentrować się nauczyciele-doradcy wspierając radzącego, dając mu potwierdzenie jego wartości i zaufanie we własne możliwości. Tego typu działanie jest uzasadnione z punktu widzenia przechodzenia przez kryzysy i napięcia w dorosłości na zasadzie dezintegracji pozytywnej — tylko samodzielnie przepracowany, przeżyty problem i podjęte decyzje życiowe przyczyniają się do rozwoju jednostki.

3. Podstawowe wymogi sytuacji doradczej

Ponieważ od nauczycieli wymaga się bardzo dobrego przygotowania merytorycznego w zakresie wykładanego przedmiotu, to całkiem niesłusznie przenoszą oni te oczekiwania na obszar poradnictwa, zakładając konieczność bycia ekspertem i tym samym widząc swój pozorny brak profesjonalizmu. Otóż należy ponownie podkreślić, że dorośli uczniowie w małym stopniu poszukują porady dyrektywnej odnośnie problemów osobistych i życiowych, gdzie faktycznie nie ma gotowych recept, każdy problem i jednostka są inne. Raczej chcą wspólnego poszukiwania rozwiązań, partnerstwa, wsparcia, akceptacji dla własnego wyboru. Preferowane są zatem modele poradnictwa dialogowego i liberalnego. Chcąc być ekspertem nauczyciele popełniają szereg błędów, wśród których można wymienić chociażby: tendencję do mentorstwa, nadmiernego przejmowania inicjatywy, monologu, wykładu, dyrektywnego stylu doradzania niezależnie od rodzaju problemu (stosowanie form wypowiedzi typu: „musisz..., powinieneś...”), narzucanie rozwiązań, niedopuszczanie do aktywności i dialogu radzącego się, występowanie w roli osoby wszystkowiedzącej. Zdając sobie sprawę z tych słabości doradca powinien zwrócić uwagę na narzędzia, które sprzyjają przejściu od modeli poradnictwa dyrektywnego ku dialogowemu i liberalnemu.

Sytuację doradczą często można przyrównać do wizyty u lekarza, kiedy po scharakteryzowaniu objawów sam pacjent oczekuje diagnozy i przepisania leków. Ten schemat jest uzasadniony - jak już wcześniej zostało wspomniane - w przy-. padku problemów wymagających technicznych rozstrzygnięć, natomiast nie powinien być stosowany w przypadku problemów ó charakterze życiowym, osobistym. Faktem jest, że w sytuacji doradczej często powielany jest schemat wizyty u lekarza, i to nie tylko przez nauczyciela-doradcę, ale i ze względu na presję ¹² L. Mellibruda, Ja-Ty-My. Psychologiczne możliwości ulepszania kontaktów międzyludzkich, Warszawa 1986.

wywieraną, przez radzącego się, który zachowuje się jak pacjent i domaga wystawienia recepty. Jednak to na doradcy spoczywa ciężar wciągnięcia radzącego się w rozmowę, wywołania dialogu, zaangażowania, podjęcia odpowiedzialności.

Kluczowymi narzędziami, którymi dysponuje doradca są:

•    odpowiednio formułowane pytania

•    aktywne słuchanie

•    parafrazowanie

•    dodatkowe techniki: skalowanie, pytanie o cud, komplementowanie

•    komunikacja niewerbalna.

Zadawanie pytań - jest bardzo ważną umiejętnością doradcy. W początkowej fazie sytuacji doradczej pytania służą zebraniu podstawowych informacji, ustaleniu z jakiego rodzaju problemem mamy do czynienia. Jak uważają J. Brzeziński i S. Kowalik doradca powinien opracować sobie zestaw zagadnień, które należy omówić w trakcie rozmowy czyli ogólny schemat rozmowy. Poszczególne jego punkty określają treść pytań dotyczących takich zagadnień jak:

•    określenie problemów życiowych (powód przyj ścia, sytuacj a, w jakiej znalazła się osoba itp.)

•    dane identyfikacyjne (wiek, stan cywilny, zawód itd.)

•    dane dotyczące biologicznego i psychicznego rozwoju osoby, informacje ojej problemach życiowych

•    sprecyzowanie oczekiwań radzącego się.¹³

W kolejnym etapie - posługując się pytaniami, a nie orzekaniem - doradca zachęca radzącego się do poszukiwania rozwiązań, aktywizuje go, razem z nim testuje pojawiające się propozycje. Pytania przyczyniają się do porządkowania informacji i wyjaśniania niejasności.

Zadawane pytania powinny być odpowiednio sformułowane. Generalnie wyróżniamy pytania rozstrzygnięcia - rozpoczynające się od „Czy..” i determinujące odpowiedź: tak lub nie oraz pytania dopełnienia - czyli pozostałe typu: „Co..., Gdzie..., Jak.., O czym..., W jaki stopniu...itd. Chcąc pomóc radzącemu się w rozwiązaniu problemu należy unikać pytań rozstrzygnięć, a zadawać pytania dopełnienia, które mają charakter pytań otwartych - dają szansę swobodnego wypowiadania się radzącego się, zarówno ze względu na treść, jak i długość wypowiedzi. Aby zachęcić radzącego się do wspólnego poszukiwania rozwiązań można posłużyć się pytaniami typu: Kiedy myślała Pani o rozwiązaniu tego problemu to jakie propozycje brała Pani pod uwagę? Jakie widzi Pan możliwości zmiany tej sytuacji? itp. Czasami w celu pobudzenia do aktywności można stosować pojedyncze słowa w formie pytań np. Radzący się: „To jest dla mnie na-¹³ J. Brzeziński, S. Kowalik, Rozmowa psychologiczna, w: H. Sęk (red.), Społeczna psychologia kliniczna, Warszawa 1991, s. 320-326.

155