39932 img243 (12)

488 Andreas Huyssen

wno konserwatyzm (stary, neo- i młody), jak i postmodernizm za to, że ani nie dostosowują się do wymogów kultury w okresie późnego-kapitalizmu, ani nie uwzględniają wzlotów i upadków samego modernizmu. Co znamienne, o ile u Habermasa w idei nowoczesności - nowoczesności, nad której trwaniem i urzeczywistnieniem chce czuwać - w ogóle nie słychać nuty modernistycznego nihilizmu i anarchizmu, to u jego oponentów, np. u Lyotarda^3j, koncepcja estetyki (post)modemizmu ma oznaczać likwidację wszelkich śladów idei oświeconej nowoczesności odziedziczonej po wieku XVIII, która stanowi punkt odniesienia dla Habermasowskiej idei nowoczesnej kultury. Zamiast jeszcze raz szczegółowo wyliczać różnice między teoriami Habermasa i Lyotarda - z tego zadania znakomicie wywiązał się Martin Jay w najnowszym artykule pt. Habernias and Modernista³⁴ - chcę zwrócić uwagę na niemiecki kontekst rozważań Habermasa, nader chętnie pomijany w dyskusjach amerykańskich, zwłaszcza że sam Habermas wspomina o tym jedynie na marginesie.

Atak Habermasa na postmodernistyczny konserwatyzm nastąpił tuż po politycznej Tendenzwende połowy lat 70., gwałtownym nawrocie konserwatyzmu, jaki nawiedził kilka krajów zachodnich. Habermas mógł powoływać się na analizę amerykańskiego neokonserwatyzmu bez konieczności rozwodzenia się nad tym, że neokonserwatywne strategie odzyskania hegemonii w kulturze i wymazania w polityce i w życiu kulturalnym efektu lat 60. są w RFN bardzo podobne. Jednakże narodowe uwarunkowania tezy Habermasa są nie mniej ważne. Pisał on, gdy w Niemczech przemijała już główna fala modernizacji życia politycznego i kulturalnego, która gdzieś w latach 70. bodaj zmieniła kierunek, pozostawiając wiele rozczarowań zarówno co do utopijnych nadziei, jak i pragmatycznych obietnic z lat

^is J.-F. Lyotard, Odpowiedź na pytanie: co to jest postmodernizm?, w niniejszym tomie.

^w M. Jay, Habermas and Modernista, „Pneds International” V¹ (kwiecień 1984), s. 1-14. Zob. R. Rorty, Habermas i Lyotard o postmodernizmie, przel. K. i A. Kaniowscy, „Collociuia Communia" Iy8f>, nr 4-5.

1968/69. Wbrew narastającemu cynizmowi, który już wtedy został błyskotliwie rozpoznany i skrytykowany przez Petera Sloterdijka w Kri tik der zynischen Vernunft jako forma „oświeconej fałszywej świadomości”³⁵, Habermas próbuje ocalić wy-zwolicielski potencjał rozumu oświeconego, który stanowi dla niego warunek sine qua non politycznej demokracji. Broni istotnej idei powszechnej racjonalności przed tymi zwłaszcza, którzy za pomocą dominacji chcą doprowadzić do upadku rozumu wierząc, że przez odrzucenie rozumu wyzwolą się z dominacji. Cały projekt krytycznej teorii społeczeństwa obraca się u Habermasa oczywiście wokół obrony oświeconej nowoczesności, która nie jest tożsama z estetyzującym modernizmem krytyków literatury i historyków sztuki. Skierowany jest on jednocześnie przeciwko politycznemu konserwatyzmowi (nowemu czy staremu) i przeciwko temu, co Habermas postrzega, nie inaczej niż Adorno, jako kulturowy irracjonalizm post-Nietzscheańskiego estetyzmu ucieleśniony w surrealizmie, a następnie w wielu współczesnych teoriach francuskich. Obrona oświecenia w Niemczech jest, i pozostaje, próbą odparowania reakcji prawicy.

W latach 70. Habermas mógł zaobserwować, jak niemiecka literatura i sztuka porzucają wyraźnie polityczne zobowiązania lat 60., dekady często określanej w Niemczech jako „drugie oświecenie”; jak autobiografia i Erfahrnngstexte zajęły miejsce eksperymentów dokumentalnych w prozie i dramacie poprzedniego dziesięciolecia; jak polityczna poezja i sztuka ustąpiła miejsca nowej subiektywności, nowemu romantyzmowi, nowej mitologii; jak nowe pokolenie studentów i młodych intelektualistów stawało się coraz bardziej znużone teorią, lewicowymi politykami i naukami społecznymi, wolało natomiast tłumnie

P. Sloterdijk, Kritik der zynischen Veninnfi, wyd. cyt. Sloterdijk zasadniczo inaczej niż Habermas próbuje ocalić wyzwolicielski potencjał rozumu, można by powiedzieć, że w istocie na sposób postmodernistyczny. Krótką, ale zjadliwą polemikę z pracami Sloterdijka daje, w języku angielskim. L.A. Adelson, Againsr tlić Enlightcnincnr: A Tlicory with Teeth for rhc igScs, „German Quarterly”, 57/4 (jesień 1984), s. 625-631.