40143 img009 (15)

niektóre pary węzłów są ze sobą mocniej związane niż inne. W wypadku stereotypu węzeł odpowiadający danej grupie może być silnie połączony z pewną cechą (na przykład Amerykanie są materialistami), natomiast słabo połączony z inną (na przykład Amerykanie są powściągliwi). Omówimy teraz trzy podstawowe typy informacji reprezentowanych przez węzły w sieci stereotypowej: cechy definiujące, cechy charakterystyczne oraz indywidualne egzemplarze (zob. rys. 1.2.).

Cechy definiujące kategorię, to kryteria determinujące przynależność do grupy (Smith, Shoben i Rips, 1974). Jakie są cechy definiujące kategorii „Amerykanie”? Aby zostać do niej zaliczonym, człowiek musi urodzić się w Stanach Zjednoczonych, mieć amerykańskich rodziców albo zostać legalnie przez nich zaadoptowany. Cechy charakterystyczne nie definiują kategorii, ale są z nią związane. Najważniejszymi elementami stereotypu są cechy kojarzone z kategorią. W stereotypie Rosjanina, obowiązującym W'śród amerykańskich studentów, do cech charakterystycznych zaliczyć można takie właściwości, jak: zdyscyplinowany, pracowity, silny, dumny, posłuszny i poważny (Stephan i in., 1993). Między cechami definiującymi a charakterystycznymi zachodzi różnica jakościowa. Aby być członkiem danej kategorii, człowiek musi mieć przynajmniej niektóre z cech definiujących. Może natomiast nie dysponować żadną z cech charakterystycznych dla danej kategorii i nadal być do niej zaliczanym. Rosja-

Rys. 1.2. Model sieci stereotypowej.

STEREOTYPY

nin, który nie jest zdyscyplinowany, pracowity, silny, dumny itd., nadal pozostaje Rosjaninem, aczkolwiek niemieszczącym się w stereotypie. .

Egzemplarze to członkowie kategorii, z którymi dana osoba bezpośrednio lub pośrednio się zetknęła - na przykład konkretni Rosjanie, których spotkała, widziała na filmie albo o których czytała czy słyszała. Egzemplarze danej kategorii mają duże znaczenie w stereotypizacji, gdyż mogą być wykorzystywane do tworzenia stereotypów lub wyrabiania sobie opinii na temat grupy. Jeśli na przykład odwiedzisz Kostarykę, wypracowujesz sobie wizerunek jej mieszkańców w miarę spotykania coraz to nowych Kostarykańczyków (egzemplarzy).

Przetwarzanie informacji w sieci stereotypowej

Węzeł w sieci skojarzeń zostaje zaktywizowany za sprawą bodźców pochodzących z otoczenia lub bodźców wewnętrznych, takich jak własne myśli. Węzeł odpowiadający „Włochowi” może być pobudzony przez oglądanie włoskiego filmu lub przez wspomnienie przyjaciela, który jest rodowitym neapolitańczykiem. Aktywizacja rozprzestrzenia się do wszystkich innych węzłów, z którymi połączony jest pobudzony węzeł. Uczynnienie węzła „włoskiego” może na przykład zaktywizować węzły dla cech „emocjonalny” i „ekspresyjny”. Przepływ fali aktywizacji przez sieć bywa często całkowicie automatyczny (Bargh, 1984; 1988). Dlatego też kiedy węzeł należący do danego stereotypu zostanie pobudzony, może automatycznie uczynnić inne węzły w obrębie tego stereotypu. Proces ten jest bierny i niekoniecznie musi być świadomy. Oczywiście, człowiek również jest w stanie aktywnie kontrolować przetwarzanie informacji stereotypowej. Devine (1989) sugeruje, że ludzie wykazujący niewiele uprzedzeń często kontrolują się, aby stereotypy nie wpływały na ich zachowanie (zob. rozdział 2.).

Przetwarzanie informacji w sieci stereotypowej z reguły rozpoczyna się od aktywizacji węzła dla cechy definiującej. Pobudzenie rozszerza się automatycznie na węzeł grupowy i dana osoba zostaje zidentyfikowana jako członek określonej grupy. Na przykład obecność takich cech definiujących, jak zarost na twarzy, męskie ubranie, męskie zachowanie niewerbalne czy potężna sylwetka, uczynnia węzeł odpowiadający „mężczyźnie”. Aktywizacja przechodzi następnie z węzła grupowego na węzły znajdujące się w obrębie tego samego stereotypu. W ten sposób u osoby z zakodowanym, tradycyjnym stereotypem brzydszej pici, węzeł grupowy dla „mężczyzny” może pobudzić węzły dla takich cech, jak agresywność, chłód, powściągliwość w wyrażaniu uczuć i kompetencja (Spence i Helmreich, 1978).