41136 Untitled 11

162 WIELOGŁOWY LEWtATAN I G1UJPA SPOŁECZNA

l

Niezgodne punkty widzenia sąsiadujących narodów można uwydatnić przy pomocy następujących schematów:

Drugi schemat (fig. 3) uwzględnia fakt przypisywania „błędnej” świadomości narodowej niektórym patriotom sąsiedniego narodu. Oczywiście, w wypadkach, o których mowa, nie zawsze można mówić na serio o zderzeniach ideologii narodowych: często w tego rodzaju deklaracjach szło tylko o pretekst do agresji, a włączona do zwycięskiego państwa grupa „nieuświadomionych narodowo rodaków” stawała się obywatelami drugiej klasy jako mniejszość narodowa. Ale tego rodzaju fakty nie godzą bynajmniej w dwustrefową koncepcję narodu, która uwydatnia jedną z trudności określania grupy społecznej przez więź społeczną.

Na terenie stosunków klasowych analogiczne konflikty dwustrefowych grup znajdziemy w walkach o duszę małorolnego i bezrolnego chłopa (proletariusz! solidaryzujący się z proletariatem miejskim czy obcy miejskiemu robotnikowi członek społeczności kmiecej) albo o przynależność klasową inteligencji pracującej. Terenem takich sporów przed wojną był m. in. Związek Nauczycielstwa Polskiego.

N IESYMF.TRYCZNOSC WIĘZI SPOŁECZNE.!

W GRUPACH O TENDENCJACH EKSKLUZYWNYCH

W porównaniu z europejskimi grupami regionalnymi lub klasowymi, nie posiadającymi „świadomości narodowej”, w stosunku do których uprawiano narodowy prozelityzm, Murzyni amerykańscy znajdują się w sytuacji odwrotnej. Nacjonalizm murzyński z rasistowską ideologią \ propagowany w latach dwudziestych przez Garveya, nie przyjął się zupełnie. Postulat oddzielnej republiki murzyńskiej na południu Stanów Zjednoczonych, wysunięty przez Partię Komunistyczną, również nie znalazł zwolenników. Dominującą postawą wśród amerykańskich Murzynów jest postawa amerykańskiego obywatela, który pragnie być pełnym

¹ Kult czarnej rasy.

członkiem amerykańskiego narodu. Pomimo dyskryminacji rasowej w Stanach Zjednoczonych Murzyni, zwłaszcza ci, którzy zaliczają się do * klasy średnięj, są na ogół dumni z tego, że są Amerykanami, i solidaryzują się z amerykańskim narodem. Osoba, która wykładała socjologię w kolegium murzyńskim w Alabamie (a więc na terenie stanów objętych systemów segregacji), opowiadała mi o oburzeniu jej czarnych studentów na angielskiego etnologa Gorera za książkę The American People ¹. Traktowali go niemal jako bezczelnego Europejczyka szkalującego naród amerykański. Książka Gorera wśród białycli Amerykanów nie wywołuje na ogól takich reakcji, pomimo że w obrazie amerykańskiego życia nie unika, istotnie, rysów ujemnych lub zabawnych.

Tymczasem.białe społeczeństwo amerykańskie, a w szczególności białe społeczeństwo Południa, nie poczuwa się do solidarności z amerykańskimi Murzynami i nie obejmuje ich swoją koncepcją amerykańskiego narodu, czego wyrazem jest walka Południa przeciw desegregacji. Prawda, że w ostatnich latach te antymurzyńskie postawy wśród białej ludności ulegają szybkim zmianom, ale jeśli dla ułatwienia sobie egzempli-fikacji cofniemy się o kilka lat w przeszłość, powstaje pytanie, jak interpretować więź społeczną narodu amerykańskiego wobec tego asymetrycznego stosunku między białą i murzyńską ludnością? Podobna, tylko na mniejszą skalę, sytuacja zjawiła się w Niemczech, kiedy po dojściu do władzy partii Hitlera patrioci niemieccy pochodzenia żydowskiego zostali wyłączeni z niemieckiego narodu.

Nawiązujemy tu do rozróżnienia pomiędzy grupami, do których się^-należy, i grupami, do których się aspiruje, ale w tych wypadkach mamy do czynienia nie z jednostkami w sytuacji marginesowej, lecz z szerokimi zbiorowościami ludzi, którzy nie są dopuszczani do uczestnictwa w grupie z powodu przysługujących im pewnych cech obiektywnych (pochodzenie), pomimo że idzie o grupę o charakterze ideologicznym i że owi nie dopuszczani do grupy ludzie spełniają psychologiczny warunek uczestnictwa. Co więcej, nie są to jednostki aspirujące tylko do owej grupy, ale jednostki mające poczucie przynależności do niej. Znowu tedy narzuca się dwustrefowa struktura grupy, z tym że teraz zbiorowość węższego kręgu izoluje się od strony zewnętrznej i ze względu na pewne obiektywne kryteria zawęża zasięg swojej więzi społecznej.

Jeżeli tedy określamy grupę społeczną przez więź społeczną, to jak mamy to kryterium stosować przy stosunkach asymetrycznych tego rodzaju? Czy o uczestnictwie w grupie decyduje osobiste przekonanie

1

New York 1948. U*