41306 IMG750 (3)

74 Wir ód %naków i strutytur

U mini jako metoda w książce Teoria prozy, czeski przekład, Praga 1933), że artystyczna deformacja oznacza rozrzutne trwonienie energii, mógł mieć słuszność tylko przy założeniu, że w tle zabiegów artystycznych funkcjonuje jako ich racja bytu prawo zachowania energii, ponieważ w przeciwnym wypadku deformacja przestałaby być sobą, to jest — zaprzeczeniem prawidłowości. A wyrazem maksymalnego zachowania energii w dziedzinie zjawisk estetycznych są właśnie zasady konstytutywne.

W poprzednich akapitach staraliśmy się uzasadnić fakt występ owialnia wielości norm estetycznych (współistnienia norm nawzajem konkurencyjnych), pozostaje jednak jeszcze wyjaśnienie genetyczne: jak faktycznie do owej wielości dochodzi. Należy w związku z tym spojrzeć na normę estetyczną jako na zjawisko historyczne. Zmienność / w czasie stanowi konieczną_konsekwencję^ dialeltfycZnego | charakteru wszelkiej normy, w tym także estetycznej. , Każda norma zmieniła się już chociażby przez to, że jest wciąż na nowo aplikowana i musi przystosowywać się do nowych zadań wynikających z praktyki. I tak na przykład normy językowe — gramatyczne, leksykalne, czy stylistyczne — przekształcają się nieustannie. Zmiany są tu co prawda powolne (wyjąwszy formy językowe należące do tzw. języków specjalnych), często wręcz niezauważalne, co sprawia, że problem zmian językowych jest w ogóle jednym z najbardziej kłopotliwych problemów lingwistyki. Chociaż normy językowe są o wiele trwalsze od norm estetycznych, to przecież nie oznacza to, by pozostawały w bezruchu. Zmianom ulegają przy zastosowaniu do konkretnego materiału także normy od językowych jeszcze bardziej niewzruszone, na przykład -normy prawne. Nawet EngliS (Teleologie jako forma vedeckeho poznani, Praga 1930), chociaż stara się ściśle rozgraniczyć myślenie „normatywne”, oparte o prostą dedukcję, od wartościującego myślenia „teleologiczne-go”, stwierdza, że „interpretacja per analogiam” -konieczna przy rozwiązywaniu przypadku, którego usta-

Estetyczna funkcja, norma i war to ii...

wodawca nie przewidział formułując prawo, a który przynosi praktyka, „nie jest żadną interpretacją, ale właściwie działalnością normotwórczą, i dlatego przepisy prawne zawierają specjalne pełnomocnictwo dla takiej interpretacji, co byłoby zbyteczne, gdyby rzeczywiście chodziło tylko o interpretację istniejących norm”.

Takżejuirmy-estetyczne ulegają zmianom poprzez zastosowanie. Jeśli jednak normy prawne - pomijając rze-czywiśte ustanawianie praw - zmieniają się w zakresie ograniczonym, a normy językowe choć skutecznie, to w sposób niezauważalny, zmiany norm estetycznych dokonują się w bardzo szerokim zakresie i jawnie. Uwrażliwienie na zmianę normy nie jest jednak równie intensywne we wszystkich rejonach dziedziny estetycznej. Szczególnego znaczenia nabiera w sztuce, która naruszanie normy estetycznej stosuje jako jeden z głównych środków oddziaływania. Znajdujemy się tu na progu teorii procesu zjawisk artystycznych, której problematyka jest szeroka i zawikłana ze względu ma wzajemne związki poszczególnych zagadnień. Trudno o wykład szczegółowy i systematyczny (próbą jego zarysowania była moja praca Poldkom Vznesenost pfirody, Praga 1934), pomimo to - ze względu na to wszystko, czym mamy zamiar zajmować się w dalszym kontekście tej pracy -trzeba powiedzieć kilka słów o sposobie, w jaki norma estetyczna w sztuce przekształca się i uwielokrotnia.

Dzieło artystyczne jest zawsze nieadekwatnym zastosowaniem normy estetycznej, naruszającym jej dotychczasowy stan nie na skutek bezwolnej konieczności, ale świadomie i dlatego z reguły w sposób nader odczuwalny. Norma bywa tu naruszana nieustannie. Należy jednak zauważyć, że mówiąc o aspekcie rozwojowym normy estetycznej słowa „naruszenie” będziemy używać w innym niż dotąd sensie: dotychczas chodziło nam o nie-respektowanie zasad estetycznych, obecnie chodzi o stosunek między normą wczeąniejszą i różną od niej, dopiero kształtującą się normą nową. Naruszanie zasad