43217 Obrazi5

lii WSPOMAGANIE MOTYWACH DO UCZENIA

Główne założenie teorii atrybucji przyczynowej głosi, że ludzie są zmotywowani do rozumienia samych siebie i zdarzeń zachodzących w świecie. Chcieliby wiedzieć, dlaczego zaszły takie, a nie inne wydarzenia, zwłaszcza te, które są dla nich istotne i nieoczekiwane. Weiner interesował się przede wszystkim tym, w czym ludzie upatrują przyczyn swoich sukcesów i niepowodzeń oraz jak wyjaśniają fakt, że ich osiągnięcia nie są takie, jak oczekiwali. Weiner zadawał sobie też pytanie, czy i jak wyjaśnienia te wpływąją na ich późńiąjszę zachowania związane z osiągnięciami

6.2.5.1

Klasyfikacja wyjaśnień ze względu na przyczyny

Uczniowie prawie wszystkich poziomów nauczania, których Weiner pytał, jak wyjaśniąją swoje poprzednie wyniki w nauce, wymieniali niezliczoną ilość przyczyn. Dobrą ocenę — a tym samym sukces — tłumaczyli na przykład intensywnymi przygotowaniami. Wskazywali również na swoje umiejętności, na pomoc innych lub przypuszczali, że może po prostu mieli dobry dzień. Za przyczynę niepowodzeń z kolei uznawali między innymi ból głowy, przeszkadzanie ze strony sąsiada lub wyjaśniali po prostu, że mieli pecha. Weiner przyznaje, że znąjomość tych przyczyn ma znaczenie, jeżeli chce się wytłumaczyć zachowania zmierząjące do osiągnięć, ale jeszcze ważniejsze wydaje mu się uwzględnienie wymiarów przyczynowych, takich jak:

Tabela 6.1

Klasyfikacja przyczyn (zdolność, wysiłek, przypadek) według wymiarów umiejscowienia, stabilności i możliwości kontrolowania

umiejscowienie, stabilność, możliwość kontrolowania (Weiner, 1985; 1986). Tabela 6.1 pokazuje, jak w trójwymiarowym schemacie klasyfikacyjnym pozwalają umieścić się najczęściej wymieniane przyczyny osiągnięć, takie jak „zdolność”, „wysiłek” i „przypadek".

Lokalizacja określa, czy ankietowany postrzega przyczynę danego wyniku wewnątrz czy na zewnątrz siebie. „Zdolność” i „wysiłek" zgodnie z tabelą są sytuowane w obrębie jednostki, podczas gdy przyczyna „przypadek" (na przykład „pech” lub „szczęście”) i „stopień trudności zadania" (w znaczeniu wymagań ze strony środowiska) zostały umiejscowione poza osobą. Wymiar stabilności wprowadza rozróżnienie pomiędzy postrzeganiem przyczyny jako zmiennej lub niezmiennej. Ankietowane przez Weinera osoby traktowały zdolność jako stabilną, ale już wysiłek wcale nie był dla nich taki, ponieważ w rozwiązywanie niektórych zadań wkłada się więcej wysiłku niż w uporanie się z innymi (wysiłek postrzegamy jako bardziej stabilny w odniesieniu do osoby, na przykład kiedy w życiu codziennym myślimy o pilnym uczniu lub o leniu). Na szczęście i pech też nie zawsze można liczyć (szczęściarze i pechowcy nie stanowią tutaj wyjątku). Dlatego przyczyna „przypadek” została zaklasyfikowana jako zmienna. Znaczącą wartością jest wreszcie możliwość kontrolowania (lub sterowalność według Rheinberga, 1975). Większość osób ankietowanych przez Weinera podawała, że postrzegali oni swoją zdolność jako przyczynę stabilną, ponieważ ta sama osoba nie może na przykład jednego dnia posiadać dużych, a następnego miernych zdolności językowych. Natomiast wysiłek można w wysokim stopniu kontrolować Jednego dnia można się zdobyć na duży wysiłek, a następnego w ogóle się nie wysilać —jest to uzależnione od własnej decyzji. Przypadek z reguły nie pod-dąje się kontroli, a więc można tylko mieć nadzieję na szczęście, tak jak w sferze życzeń pozostaje pragnienie uniknięcia pechowego dnia. Wymienione przyczyny nie wyczerpują wszystkich możliwości. Weiner wielokrotnie uwzględniał również stopień trudności zadania, który jest postrzegany jako zewnętrzny, stabilny i niekontrolowalny, jak choćby w wypadku ucznia, który liczy się z wymaganiami na lekcji matematyki.

Weiner nie ograniczał się do wskazania aspektów leżących u podstaw wymienianych przyczyn osiągnięć. Za ich pomocą chciał on jedynie przerwy-ciężyć ograniczenia teorii Atkinsona. Przede wszystkim jednak psychologiczne konsekwencje (przeżycie emocjonalne, oczekiwania związane z przyszłymi sytuacjami zadaniowymi) według niego zależą od jakości poznawczych, u których podstaw leżą określone czynności poznawcze. Czy Weinerowi udało się w sposób zróżnicowany przewidzieć skutki sukcesu i niepowodzenia? Na to pytanie będzie można odpowiedzieć po tym, jak wyjaśnimy, jakie tendencje egotyczne (przydatne w samoocenie) mogą wpływać na proces atrybu-qji przyczyn.