43557 IMG 07

10 Częłć J, rozdział l

dzami duszy^{1 2 3}, tak jak jest sztuka kierowania władzami ciała. A że kierować tymi przez to tylko uczymy się, że j_e poznajemy; i tamte więc poznać powinniśmy, jeżeli kie-rować nimi nauczyć się chcemy.

Przedmioty działają na nas i sprawują wrażenia, których zmysły są tylko przyczyną powodową (causa occasio-nalis). Sama dusza czuje, do niej jednej wszelkie czucie należy, i czucie jest pierwszą władzą, którą w niej po. strzegamy. Władza ta duszy z przyczyny, że pięć gatunków czucia mamy, pięciorako się też rozróżnia⁸. Dusza czuje przez widzenie, słyszenie, węch, smak, a osobliwie przez dotykanie.

Gdy tedy dusza za powodem tylko Btdticmy umieli kierować władzą narzędzi ciała czuje, oczywista

czucia, jtłli będziemy umieli kiero-    ...

toać naszymi zmysłami    jcSt, ŻC Się nauczymy porządnie

kierować władzą czucia, jeśli się pierwiej nauczymy porządnie kierować zmysłami naszymi w postrzeganiu przedmiotów, które poznać chcemy, f 1    .... Ale jak⁸ się nauczyć dobrze kie-

Będziemy umieli porządnie kiero-    ^u    ,

ioać zmysłami, kiedy postrzegać rOWaC Zmysłami ? OtO CZyniąC tak,

bfdzitmy, jakelmy czasem dobrze Iff _{gię czyn}ił₀ kiedy się nimi do-mmi kierowali    ^J    J

brze kierowało. Nie masz człowieka, któremu by się przynajmniej kiedykolwiek dobrze nimi kierować nie przytrafiło. Potrzeby i doświadczenie prędko nas tego uczą: widzimy to na dzieciach⁴. Nabywają one poznania bez pomocy naszej ; nabywają go mimo przeszkód, które rozwijaniu się władz ich duszy

czynić zwykliśmy. Mają więc jakąś sztukę ich nabywania. Prawda, że mimo wiedzy swojej¹ przepisy jej zachowują ; ale jednak zachowują — dosyć jest zatem dać* im postrzec, co czasem czynić zwykły, żeby się nauczyły czynić to zawsze; a z tego⁸ się okaże, że się nic więcej od nas nie nauczyły, tylko to^{5 6 7}, co już czynić umiały. Jako same z siebie, bez pomocy drugich, władze swe rozwijać zaczęły, tak też łatwo same uczują, że bardziej jeszcze rozwijać je mogą, jeśli dla dokończenia tak czynić będą, jak czyniły dla zaczęcia: i tym mocniej to uczują, że chociaż nic nie umiejąc zaczęły, dobrze jednak zaczęły, bo sama natura w nich zaczęła.

Tak jest, natura, to jest władze Natura, to jest władze nasze po- _nasze potrzebami kierowane: bo

czynają    potrzeby i władze są właśnie tym,

co naturą każdego zwierzęcia zo-wiemy; i przez taki sposób mówienia nic więcej nie wyrażamy, jedno to, że zwierzę jakieś z takimi a takimi potrzebami i władzami jest stworzone⁸. Lecz że potrzeby te^{9 10} i wła<dze od organizacji zależą i tak jak ona są rozmaite, poszło stąd, że przez naturę zwierzęcia rozumie się też skład jego narzędzi czyli organizacja; i w rzeczy samej tam ona jest w swoim źródle.

Stworzenia, które latają na powietrzu, te, które chodzą po ziemi, i te, które żyją w wodach, składają tyleż gatunków, które z przyczyny różnego składu organicz-

1

   W oryginale de 1'esprit (ducha, umysłu). (We wszystkich innych miejscach tłumacz oddaje „espritS przez „dowcip").

2

   W II i III wyd.: „pięciorako się też uważa¹⁴.

3

   W II i III wyd.: „Ale jakże".

4

   W II i III wyd.: „jako widzimy na dzieciach",

5

¹ W oryginale: d leur insu, więc — bezwiednie.

6

   W II    i    III    wyd.:    „przeto dosyć jest    dać'*.

7

⁸ W II    i    III    wyd.:    „a stąd".

8

⁴    W II    i    III    wyd.:    „że się niczego więcej... tylko tego*⁹.

9

Raczej:    „przyszło    na świat" (esl ni),

10

# W II    i    III    wyd.:    „że te potrzeby".