43860 skanowanie0027 (24)

168 IX. Zmierzch tożsamości?

W rezultacie obecnie na przykład nasza tożsamość urzeczywistnia się między mitologizacją Zachodu a narodowym esencjalizmem i ważne jest, aby żadna z tych form nie stała się uprzywilejowana, nie uzyskała zdecydowanej przewagi.

Telewizja ożywia więc mity i utopie utrudniające zmianę naszej autokre-acji, ale jednocześnie postmodernistyczny strumień obrazów ekranowych podważa normatywne nastawienia do siebie i przesuwa w publicznej refleksji nad tożsamością punkt ciężkości z płaszczyzny teoretycznej i ideologicznej na zdecentrowaną płaszczyznę codzienności.

M. Krausz, żydowski filozof, który poświęcił wiele swoich prac tożsamości narodowej, sytuującej się zawsze na pograniczach i kształtującej się w skrajnych warunkach, twierdzi: „to, kim ktoś jest, stanowi zawsze otwarte pytanie z przemieszczającymi się odpowiedziami uzależnionymi od warunków, które dostępne są w ramach [...] dyskursywnych praktyk [...] i historii, poprzez które nadajemy sens życiu naszemu i innych ludzi”²¹. Ta myśl, chociaż dla wielu ludzi trudna do zaakceptowania, przede wszystkim dzięki neo-telewizji staje się coraz trwalszym elementem społecznej świadomości, co oznacza, że konkretna przestrzeń jest już miejscem, w którym skutecznie wypracowuje się „przesunięcia” tożsamości.

Biorąc pod uwagę wszystkie wskazane dotąd uwarunkowania tożsamości ponowoczesnej, pora dokładniej opisać jej dominujące dzisiaj w rzeczywistości modele. Aby nie mnożyć konstruktów teoretycznych i kategorii operacyjnych — kryteria służące do tworzenia modeli i charakterystyki samych modeli muszą pozostać kontrowersyjne, bowiem procesy przemiany, pozorowania i fragmentaryzowania trwają nadal % odwołam się do propozycji Zbyszka Melosika i Tomasza Szkudlarka, którzy wyróżniają w ponowocze-sności sześć typów tożsamości ²².

Pierwszym zaproponowanym przez nich typem jest tzw. „przezroczysta tożsamość globalna”, czyli model „uniwersalnego” eksperta, negocjatora i badacza, wyposażony w technokratyczno-pragmatyczne instrumentarium, a więc w szeroką wiedzę, kwalifikacje dające możliwość bycia dyspozycyj-

²¹    M. Krausz, On Being Jewish, [w:] Jewish Idem i ty, ed. by D. T. Goldberg, M. Krausz, Philadcl-phia 1993, s. 265. Cyt. za A. Boroń, Życie na pogr anion: problemy kształtowania się współczesnej tożsamości żydowskiej, [w:] Różnica, tożsamość, edukacja..., s. 52.

²²    Z. Melosik, T. Szkudlarek, Kultura, tożsamość i edukacja. Migotanie znaoeń, Kraków 1998, s. 58-67.

nym, znającego języki obce oraz swobodnie zmieniającego miejsca pobytu. Tego typu tożsamość przenika łatwo z jednego układu do drugiego, ponieważ obca jest jej empatii kulturowa (wrażliwość na różnice kulturowe). Człowiek z taką tożsamością dobrze zintegrowaną wszędzie czuje się dobrze, dostrzega przecież to, co „wspólne” jest wszystkim ludziom i kulturom, nie przeszkadza mu żadna różnica, odbiera wszystko na jednej fali. Innymi słowy, ślizga się po powierzchni znaczeń, nie wnikając nigdy głęboko w samą rzeczywistość, czuje globalizację, ignoruje lokalizację i regionalizm, wypracowuje gotowe schematy poznawcze na temat każdej rzeczywistości, ślepy jest na każdą kulturowość, widzi i słyszy to, co chce widzieć i słyszeć, a nie to, co sama rzeczywistość podsuwa mu do widzenia i słyszenia; „przezroczysta tożsamość globalna” jest na dobrej drodze do życia w baudrillardowskiej hiperrzeczywistości, w której realność miesza się ze swoimi odbiciami, kopiami i obrazami.

Drugi typ tożsamości nazywają autorzy niezbyt precyzyjnie „tożsamością globalną każdą”, mając na myśli człowieka otwartego na różnice, nawet odznaczającego się nadwrażliwością na nie, posiadającego chorobliwie rozwiniętą zdolność do empatii kulturowej. Każda kultura całkowicie wchłania \i\ki\ tożsamość. Realizuje się ona poprzez nieustanne wędrowanie i przekształcanie się (niczym Allcnowski Zclig), wchłanianie różnic i eksponowanie tejże ambiwalencji. Tego typu tożsamość polega na umiejętności bycia każdym, w zależności od miejsca, w którym człowiek się znajduje.

Kolejnym typem tożsamości ponowoczesnej jest „tożsamość upozorowana”, czyli tożsamość totalnie medialna i konsumpcyjna, która nie potrafi przypisać sobie jakiegokolwiek mocnego „znaczenia”. Po prostu, człowiek posiadający taką tożsamość wszystko traktuje jednakowo, wszystkie różnice są dla niego bez znaczenia, ponieważ ma poczucie, że nie ma w nim nic autentycznego. Treść życia zastępowana jest przez styl, styl zmieniający się co chwilę w kulturze konsumpcji, co często prowadzi do nihilistycznej postawy i pogłębia wrażenie absurdu egzystencji.

Innym wyróżnionym przez autorów wariantem współczesnej tożsamości jest tożsamość typu „supermarket”: ma ona ogromne poczucie wolności i jest jednocześnie przekonana, że sama siebie wybiera i konstruuje z elementów wielu źródeł kulturowych. Jednostka dysponująca taką tożsamością „przechadza się” po różnych kulturach, systemach wartości, religiach i ide-