44349 pic 11 06 142253

io 4

^^dzialność i styl

i styl

Paryż, mit współczesny

dzone z książek, tak jednak rozpowszechnione, że przeniknęło do ogólnej atmosfery myślowej i zaczęło wywierać pewien przymus. Są to, jak wiemy, cechy wyobrażenia mitycznego.

Fakt, iż sceneria miejska zyskała rangę epicką, a dokładniej mówiąc, iż realistyczny obraz ściśle określonego, najbardziej ze wszystkich wrośniętego w samą egzystencję czytelników miasta zyskał sobie nagle prawo bytu w dziedzinie fantastyki, nie uszedł uwagi historyków literatury. Stwierdzają ten fakt w pierwszej połowie XIX wieku, kiedy to nagle, ilekroć w utworze pojawia się Paryż, ton się wznosi. Wygląda, jakby wielkość i bohaterstwo nie musiały już, chcąc być dostrzeżone i zwrócić na siebie uwagę, przywdziewać stroju Greków Racine’a czy Hiszpanów Wiktora Hugo; sytuacja tragiczna, by wyglądać tragicznie, nie musi już być odległa w czasie i miejscu. Odwrócenie jest zupełne, świat najwyższych porywów ducha i upadków nie do odkupienia, przemocy i nie kończących się tajemnic, świat, w którym w każdej chwili wszystko wszędzie jest możliwe, ponieważ wyobraźnia zawczasu się nim zajęła i poddała go swym niezwykłym zabiegom - ten świat nie jest już odległy, niedostępny i autonomiczny, jest to świat, w którym każdy pędzi życie.

Zjawisko to, równoczesne z początkami wielkiego przemysłu i powstawaniem proletariatu miejskiego, wiąże się przede wszystkim - by zacząć od tego, co najbardziej widoczne - z przekształceniem się powieści przygodowej w powieść kryminalną. Trzeba przyjąć za fakt, iż ta metamorfoza Miasta wynika z przeniesienia w jego scenerię sawanny i puszczy Fenimore’a Coopera, w których każda złamana gałąź oznacza niepokój lub nadzieję, za każdym pniem kryje się strzelba nieprzyjaciela czy łuk niewidzialnego, czającego się mściciela.¹ Wszyscy pisarze, - a Balzak pierwszy - wyraźnie podkreślali te zapożyczenia i lojalnie oddali Cooperowi,

co mu byli winni. Do najliczniejszych należą książki typu Les Mohicans de Parts Aleksandra Dumasa, który to tytuł szczególnie jest znamienny. Nie umniejszając znaczenia tej ustalonej już transpozycji, dodać do niej musimy niewątpliwą również rolę, jaką ze swej strony odegrał tu „romans grozy” - Tajemnice Paryża niejednokrotnie przypominają Les Mysteres du chateau d’Udolphe.² Struktura mityczna szybko się rozwija -niezmierzonemu Miastu przeciwstawia się legendarny Bohater, przeznaczony, by je podbić. Nie ma prawie książek z tamtych czasów, w których nie znaleźlibyśmy jakiejś inwokacji do stolicy, i słynny okrzyk Rastignaca brzmi niezwykle powściągliwie, chociaż cały epizod nie odbiega od wzorca, podług którego traktowany był ten temat. W swych nieodzownych przemowach do „współczesnego Babilonu” (nikt już nie nazywa Paryża inaczej ³) bohaterowie Ponsona du Terrail są bardziej liryczni, weźmy na przykład tyradę Armanda de Kergaz w Les drames de Parts czy jeszcze lepiej tyradę tego geniusza zła, rzekomego sir Williamsa, w Le club des valets de coeur:

„O Paryżu, Paryżu! Jesteś prawdziwym Babilonem, prawdziwym polem walki umysłów, prawdziwą świątynią, w której zło doczekało się nabożeństw i kapłanów, i wydaje mi się, iż oddech archanioła ciemności przepływa nad tobą wiekuiście, jak tchnienie wiatru nad nieskończonością mórz. O burzy nieruchoma, oceanie kamienny, chcę pośród twych rozgniewanych fal być tym orłem czarnym, który urąga piorunom i śpi uśmiechnięty wśród burzy, rozpostarłszy swe wielkie skrzydła; chcę być geniuszem zła, sępem mórz, tego morza najbardziej perfidnego i burzliwego, tego, w którym kłębią się i rozpryskują namiętności ludzkie.”

W tych kilkunastu linijkach, w których helleniści ze zdziwieniem odnajdą jeden z najbardziej znanych opisów Pindara, słyszymy już jakby hrabiego de Lautrea-