17081 pic 11 06 142642

•-*    Odpowied&slnoU i styl

roi VIII obiega! Neapol, Hiszpanie pod pozorem, że pozbywają się darmozjadów, usunęli z miasta najpiękniejsze dziewczyny publiczne zarażone syfilisem, dzięki czemu wkrótce cala armia francuska została zarażona." Wyjaśnienia motywu Gijtmddcben szukać trzeba raczej w rzekomych niebezpieczeństwach defloracji. Trucizna dziewczyny bywa niekiedy uważana za niebezpieczną tylko przy pierwszym zbliżeniu, tak jest na przykład w komedii Machiavellego La mandragola. Przypomnijmy tu, że niemal powszechnie defloracja uważana była za niebezpieczną. Rzymianie polecali się w tych okolicznościach opiece bogini Pertundy i to im wystarczało, gdzie indziej jednak nie podejmowano tego zabiegu z obawy przed śmiercią.³³ Mandeville podaje, że na jakiejś wyspie oblubieniec opłaca zastępcę na pierwszą noc, ponieważ według tamtejszych wierzeń kobieta ma w macicy małe węże, które uśmiercają pierwszego, kto do nich dotrze.³⁰ Hertz zebrał na ten temat imponującą ilość materiałów: raz defloracja odbywa się ręką, kiedy indziej znów jakimś narzędziem, czasem dziewczyna siada na fallusie bóstwa. Często używany bywa zastępca, cudzoziemiec, jeniec wojenny lub osoba -wyświęcona, król czy kapłan. Tu właśnie znajdujemy początek słynnego prawa pierwszej nocy.⁰⁰

Lęk przed defloracją płynie niewątpliwie z utożsamiania krwi z przerwanej błony z krwią miesiączki, z którą wszędzie łączone są rozmaite niebezpieczeństwa magiczne. W tekście Rigwedy (X, 85, 28 i 34) skrwawiona koszula z nocy poślubnej uważana jest za zatrutą ^0I, zaś u Berberów, u których pozostały pewne ślady dokonywania defloracji przez osobę trzecią, po dopełnieniu małżeństwa następują obrządki oczyszczające i ochraniające, ponieważ krew hymenu uważana jest za szczególne źródło niebezpieczeństw.⁰² Punktem wyjścia tego motywu pozostaje jednak lęk przed kobietą, r- ³ wzrokiem kobiety (która w pewnych okoli

Modliszka

„złe oko”, jak modliszka), przed jej dotknięciem, a przede wszystkim przed jej uściskiem, który uważany jest za śmiertelny, tak jak zbliżenie z samicą tego owada jest śmiertelne dla jej samca. Fakty te pozwalają wnioskować, że badając wierzenia i obyczaje Buszme-nów, którzy, jak wiemy, uważają modliszkę za najwyższe bóstwo, natrafimy na pewne analogie. Istotnie wśród Buszmenów panuje przekonanie, że spojrzenie dziewczyny mającej pierwszą menstruację jest zgubne dla mężczyzn, że paraliżuje i unieruchamia ich w pozycji, jaką mieli, kiedy na nich padło. Więcej, przemienia ich w drzewa, którym pozostaje jednak dar mowy.⁰³ Jest to dokładnie motyw Gijtmddcben. Zresztą u Buszmenów, jak i u Hotentotów kobieta góruje we wszystkim nad mężczyzną. U Khoi-Khoin chłopcy noszą nazwisko matki, z przyrostkiem wskazującym na płeć, a kobieta ma władzę nieograniczoną, bez jej zgody mężowi nie wolno wziąć kawałka mięsa ani kropli mleka.⁹⁴ U Buszmenów wreszcie kobieta uchodzi za istotę, która może przemieniać się w lwa, w hienę itd. i pożerać wtedy mężczyzn, jak to widzimy w opowieści spisanej przez

Jamesa Alezander.⁰⁵

A więc - cykl się zamyka. Kiedy streścimy dialekty-kę naszych rozważań, ich sens staje się od razu widoczny. Modliszka jest owadem, do którego stosunek emocjonalny człowieka jest bodaj najżywszy, jej obyczaje miłosne wiążą się z obawą bardzo u ludzi powszechną i zdolną silnie pobudzić wyobraźnię. Tam - sposób zachowania, tu - mitologia. Byłoby naiwnością twierdzić, iż - obserwowane ze skrupulatnością entomologa - obyczaje modliszki tak uderzyły człowieka, że przekształcił je w fantazmy i wierzenia religijne. Psychiatrzy i mitologowie wiedzą, że zupełnie czego innego potrzeba, by powstał majak lub mit, że co innego jest nieodzowną przyczyną ich powstawania. Tutaj wystarczy spostrzeżenie o wiele skromniejsze: ludzie