44533 Pozytywizm leksykon literatury polskiej3

Odkrycia przyrodnicze uzasadniały Istnienie wszechświata jako zdelermlno-wanego (> determinizm), w całości zbudowanego jednolicie, dostępnego i zrozumiałego dla ludzkiego umysłu. Odchodząc od mistyki oraz irracjonali zmu, pozytywizm negował wszelkie pytania metafizyczne, relatywnie traktując przekonania religijne. W ideologii społecznej postulował przede wszystkim wolność i równość, dlatego kwestionował wszelkie odwoływanie się do społeczeństwa hierarchicznego. Podstawowymi wyznacznikami pozytywizmu są zatem realność, użyteczność, pewność, ścisłość, względność. Zjawiska literackie, charakterystyczne dla światopoglądu epoki, zostaty objęte terminem „pozytywizmu” w literaturze polskiej (w literaturze europejskiej funkcjonują terminy: > realizm, > naturalizm, > parnasizm) od r. 1864 (> periodyzacja literatury pozytywizmu). Końcową datę tego okresu literackiego badacze wyznaczają umownie na r. 1895, nie jest to jednak ustalenie ścisłe, najwybitniejsi bowiem polscy pozytywiści tworzyli nadal w epoce Młodej Polski. Recepcja polskiego pozytywizmu została zapoczątkowana rozprawą ks, Franciszka Krupińskiego Szkoła pozytywna (1868). Chronologię rozwoju myśli pozytywistycznej wyznaczają wypowiedzi programowe

>    Aleksandra Świętochowskiego.

Pozytywizm w literaturze polskiej byt związany z ideologiczno-spotecznymi hastami > pracy u podstaw, legalizmu organicznikowskiego (> manifesty pozytywistyczne, > praca organiczna), egalitaryzmu, > utylitaryzmu,

>    scjentyzmu oraz > monizmu przyrodniczego. Tak więc w programie estetycznym polskiego pozytywizmu mieściły się postulaty ilustrowania przez sztukę prawd zdobytych w wyniku naukowego poznania. Nowe gatunki literackie musiały zawierać określone tendencje perswazyjne i moralizatorskie oraz manifestować ideę harmonijnego podążania ludzkości ku postępowi.

praca organiczna    ■ .....

Tytuł podejmującego kult tradycji społecznikowskich, zamieszczonego na tamach > „Przeglądu Tygodniowego” w 1873 r. cyklu artykułów > Aleksandra Świętochowskiego i Leopolda Mikulskiego; jeden z najważniejszych wyznaczników ideowych > pozytywizmu, hasto sformułowane na podstawie teorii socjologicznych > Herberta Spencera, głoszące aktywność gospodarczą, oświatową i kulturalną; podejmowanie dziatań realnych w sytuacji zaborów przez społeczeństwo pojmowane jako jeden wielki organizm (śtąd nazwa pracy organicznej), składający się z wielu cząstek, różnych struktur i grup w nim współdziałających. Każda grupa społeczna miała w związku z tym do odegrania ważną rolę, którą powinna była wypełniać jak najlepiej. Z zatożeń pracy organicznej wynikał również program solidaryzmu społecznego oraz niechęć zarówno do systemów antydemokratycznych (feudali-zmu), jak i do ruchów rewolucyjnych (socjalizmu).

praca u podstaw

Podjęte przez > Aleksandra Świętochowskiego hasto wchodzące w skład programów organicznlkowsklch, /wiązane z tezą > pracy organicznej, określenie społecznych zadań elementarnych (zwłaszcza w dziedzinie oświaty i rozwoju szkolnictwa), obejmujących najliczniejszą i najbardziej potrzebującą grupę społeczeństwa, niezbędny warunek realizacji pracy organicznej. Według pozytywistów należało podjąć pracę, dającą możliwość organicznego współdziałania wszystkich członków społeczeństwa. Pracę u podstaw powinny zatem realizować warstwy najbardziej wykształcone, które by uświadamiały naród i społeczeństwo, dbając jednocześnie o poprawę warunków bytowych.

prasa > czasopiśmiennictwo Prus Bolesław _

(właśc. Aleksander Głowacki; 1847,

Hrubieszów - 1912, Warszawa). Jeden z najwybitniejszych polskich powieścio-pisarzy, nowelistów i publicystów. Wcześnie osierocony znajdował się pod opieką babki i ciotki, później starszego brata Leona. Do szkól chodzi! w Lublinie i Kielcach, miał świetne stopnie ze wszystkich przedmiotów. W 1863 r. wziął udziat w > powstaniu styczniowym, za co został uwięziony. Po uwolnieniu kontynuował naukę, w 1866 r. otrzymał świadectwo maturalne i rozpocząt studia matematyczno-fizyczne w > Szkole Gtównej Warszawskiej. Studiów nie ukończył, podejmował różne prace zarobkowe. W środowisku studenckim i literackim zasłynął jako doskonały humorysta, związał się więc z pismami humorystycznymi „Muchą" (1873) i „Kolcami" (1874). Zamieszczał w nich dowcipne obrazki rodzajowe, wydane w tomie To i owo (1874); osobno też ogłosił tryskającą komizmem dłuższą powiastkę Kłopoty babuni (1874). Równocześnie publikował w prasie pozytywistycznej artykuły popularyzujące różne dziedziny wiedzy. Z wczesnej twórczości, której Prus nie traktował zbyt serio, wymienić można jeszcze sensacyjną powiastkę