46145 IMG39 (10)

IOLE

164

rzyszem wygnania narzuconego Heraklesowi przez Eurysteusa. Opuścił wraz z nim Tiryns, by schronić się w Arkadii (— Herakles). Stał też u boku Heraklesa w drodze na górę Ojta. gdzie miała nastąpić ostatnia ofiara i apoteoza bohatera.

Po śmierci Heraklesa lolaos ruszył na pomoc Hera-klidom i starał się pomóc im w osiedleniu się gdzieś na stałe. Część z nich-głównie wnuków króla Tespiosa (-* Heraklidzi oraz Tespios) a takie Ateńczyków - zawiódł na Sardynię. Założył wiele miast, m.in. Olbię. Sprowadził tam Dedala, by wzniósł okazałe budowle. Istniały one jeszcze wczasach Diodora. Opowiadają, że lolaos umarł na Sardynii albo że osiedlił się na Sycylii i ufundował tam wiele świątyń ku czci ubóstwionego Heraklesa. Samego lolaosa czczono na Sardynii i gdzie indziej: ludność, którą osadził na wyspie, przyjęła imię lolejczyków.

Na starość, a może nawet po śmierci (wówczas przyjmuje się. że specjalnie w tym celu powrócił do życia) wygnał Eurysteusa. prześladowcę Heraklidów. Niektórzy utrzymują, że go zabił. Zeus i Hebe usłuchali jego prośby i przywrócili mu na jeden dzień młodzieńcze siły. js

Apd. WM114.11:5.2; 6.1: Paus. 119.3; 29.5; 44.10; V 8.3 a; 17,11; VII2.2:VIII14.9:45.6;IX23.1:40.6:X 17.5:Hes.Seul 74 n.; 77l317; Tz«. in Lyc. 830: D. S. IV 24; 29; 30; 31; 33; 38; V 15; Pi. A 3.36: I. 1. 14; Hyg. Fab 14; 173:273; Sir. V 2.7. p. 225; E. Heracl. 843 n.; Schol. in Pi. P.

9.137. Por. J. Berard. Colonisaiion. s. 434 n.; G. Picard, Hannibal. Paris 1967. s. 32 n. (przekład polsku Warszawa 1971. s. 24 n. - Jolaos).

IOLE (lÓAti) - jest córką króla Ojchalii, - Eurytosa. Ojciec jej wyznaczył ją jako nagrodę w zawodach łuczniczych, w których zwyciężył — Herakles. EurytoS nie chciał jednak oddać Iole Heraklesowi, obawiając się nawrotu jego szaleństwa; bohater mógłby bowiem zabić dzieci, które urodziłaby mu jego córka. Herakles musiał więc oblegać Ojchalię i siłą zdobyć dziewczynę; uprowadził ją jako brankę. Dowiedziawszy się o tym -» De-janira przesłała Heraklesowi fatalną szatę. Tak więc Iole stała się pośrednią przyczyną śmierci bohatera. Wstępując na stos Herakles powierzył ją swemu synowi, Hyllosowi.

Zgodnie z niektórymi wersjami mitu Iole opierała się miłości zwycięskiego Heraklesa i wolała raczej widzieć, jak z jego ręki giną jej rodzice, niż mu ustąpić. Mówiono też. że w chwili upadku miasta usiłowała odebrać sobie życie rzucając się z jego murów. Ocaliły ją jej obfite szaty - upadła więc nie czyniąc sobie żadnej krzywdy. Herakles odprowadził ją jako brankę do Dejaniry, a ta zazdroszcząc jej urody skorzystała z podstępnego daru -* Nessosa. który miał przywrócić jej miłość Heraklesa, js

Npć.Bihl 116, 1:7,7; Hyg. Fali. 31; 35; 36; S. Tr. passim i schol.; D. S. IV 31: Ath XIII 560 c. Plu. Parali 308.

ION Oo>v)-jest bohaterem, od którego imienia pochodzi nazwa Jonów. Wywodził się z rodu Deuka-liona. był bratankiem Do rosa i Eola. a synem Ksutosa i Kreusy (tab. 8 i lab. 11). Ksutosa, ojca łona, wygnali z Tesalii dwaj jego bracia, Doros i Eol. Osiadł więc w Attyce. w Atenach, gdzie poślubił Kreusę. Po śmierci swego teścia. Erechteusa, musiał opuścić Attykę, wobec czego zamieszkał na północnym wybrzeżu Peloponezu, w Ajgiatos, kraju zwanym później Achają (-» poniżej). Po śmierci Ksutosa dwaj jego synowie, Achajos i łon, rozłączyli się. Achajos powrócił do Tesalii, podczas gdy lon przygotowywał się do najazdu na Ajgialos. Jednak król tego kraju, Selinos. oddał mu swą jedyną córkę, Helike, za żonę, i przeznaczył go na swego następcę. Po śmierci Selinosa lon objął więc władzę. Założył miasto i nadał mu imię swej żony, Helike, a mieszkańców swego królestwa nazwał Jonami. W tym samym czasie Ateń-czycy. prowadzący wojnę z Eleusis, wezwali łona na pomoc i zaproponowali mu w tej wojnie dowództwo, lon podążył na ich wezwanie do Attyki, jednakże niedługo potem umarł. Następcy łona zachowali władzę w Ajgialos aż do czasu, gdy nadeszli z Tesalii potomkowie Achajosa. Ci wyparli Jonów, a krainie nadali imię Achai. Taka jest wersja Pauzaniasza. W wersji Strabona opowieść różni się w paru szczegółach, jednakże i ona przedstawia rozliczne migracje plemion helleńskich: Ksutos po ślubie z córką Erechteusa założył w Attyce Związek Czterech Miast. Należały doń: Ojnoe, Maraton, Probalintos i Trykorynt. Jeden z synów Ksutosa popełnił nieumyślnie zabójstwo i schronił się w Lacedemonie; ludom zamieszkałym w tamtych stronach nadał imię Achajów. lon natomiast walczył z Trakami służącymi pod rozkazami -» Eumolposa. Zyskał przez to tak wielki rozgłos, że Ateńczycy obwołali go swym królem, lon podzielił Attykę na cztery okręgi i ustanowił szereg instytucji państwowych. Po jego śmierci kraj ten przybrał jego imię. Nieco później Ateńczycy wysłali osadników do Ajgialos i nadali tej okolicy nazwę Jonii. W czasach Heraklidów wyparli ich jednak stamtąd Achajowie i nazwali kraj Achają.

Eurypides napisał tragedię lon, w której fakty dawnej legendy przybrały formę romansu, lon nie jest tu synem Ksutosa, lecz Apollona i Kreusy, najmłodszej córki Erechteusa. Apollon i Krausa złączyli się w grocie na zboczach Akropolu i tam właśnie przyszedł na świat ich syn. Krausa jednak nie chciała go wychowywać; porzuciła go w koszyku wśród skał, sądząc, że Apollon zatroszczy się o syna. Tak też się stało. Dziecko zabrał Hermes do Delf, gdzie powierzył je kapłance świątyni.

Później Krausa poślubiła Ksutosa, by wynagrodzić mu pomoc, jaką okazał jej rodzinie w wojnie z potomkami Chalkodonta. Związek ich okazał się jednak bezpłodny, wobec czego zarówno Ksutos, jak i Krausa udali się do Delf, by uzyskać radę wyroczni. Wyrocznia poleciła Ksutosowi, by za swego syna uznał dziecko, które spotka wchodząc do świątyni. Dzieckiem tym był syn Kreusy. Posłuszny wyroczni Ksutos zaadoptował go, Kreusa jednak nie chciała przyjąć obcego w jej przekonaniu dziecka, którego nie poznała. Myślała nawet o tym, by je otruć. W końcu, dzięki koszykowi, w którym znaleziono dziecko, a który zachowała kapłanka, Kreusa rozpoznała swego syna, w którym ożyła krew rodu Erechteusa. js

Hdl. VII94; IX 44; Apd. Bibl. I 7, 3; Schol. in II. I 2; Str. VIII 7, I. p. 383;IX 1,18,p.397;Paus. 131,3;II I4,2;26,1;VII 1.2-2,3;4.2;25,8;E. lon passim: Schol. in Ar. Nu. 1468; Av. 1527; S. niczach. tragedia Creusa TGF (Nauck), p. 164.

IONIOS (1óvioę)-l. jest eponimem Morza Joń-skiego (choć częściej - za Ajschylosem - przyjmuje się, że nazwa ta pochodzi od przeprawy lo; przedtem Zatoka Jońska miała się nazywać Morzem Kronosa i Rei). Ojcem Joniosa jest król Illirii, Adrias, od którego pochodzi nazwa Adriatyku.

2. Ionios uchodzi też za syna Dyrrachosa, eponima miasta Dyrrachion (dziś. Durres). Kiedy przechodził tamtędy Herakles, Dyrrachos musiał się właśnie bronić

ISTMIADES

165

przed napaścią ze strony swych braci; bohater udzielił mu pomocy, jednakże w czasie potyczki zabił niechcący syna swego sprzymierzeńca, loniosa. Zwłoki jego wrzucono do morza, które przyjęło stąd nazwę Morza Jońskiego. js

1.    Schol. in A. R. IV 308; Tzet. in Lyc. 630; Schol. in Pi. P. 3. 120; Sen^-, in Vcrg. Aen. III 211. 2. App. BC II 39.

IOPE (1óict|) — 1. Uchodziła za córkę Ifiklesa, bliźniaczego brata Heraklesa. Była żoną Tezeusza, brak jednak mitu związanego z jej osobą. Być może chodzi tu tylko o próbę jakiegoś spokrewnienia dwóch bohaterów wsławionych pokonywaniem potworów.

2.    Nazywała się tak również jedna z córek Eola, wydana za Kefeusa, ojca -* Andromedy. Jest to jednak mniej znana wersja mitu o Andromedzie. Częściej matka Andromedy nazywa się Kasjopeja. W micie, w którym występuje łope, Kefeus panuje nie nad Etiopią, lecz w Fenicji. Od imienia Iope pochodzi nazwa miasta loppe. js

1. Plu. Thes. 29. 2. Steph. By z. s. v. lonry. D- P. fragm. 910; Conon 40.

IRIS Opię)-jest córką Taumasa i Elektry. Zarówno ze strony ojca, jak i matki spokrewniona jest z rodem Okeanosa. Siostrami jej są harpie (tab. 32). Uosabia tęczę i-ogólnie rzecz biorąc - wyobrażaną przez nią granicę pomiędzy Ziemią i Niebem, ludźmi i bogami. Przedstawia się ją zazwyczaj jako postać skrzydlatą, spowitą w lekką zasłonę, która w słońcu przyjmuje barwy tęczy. Niekiedy uważa się ją za żonę Zefira i matkę Erosa.

Podobnie jak Hermes Iris spełnia rolę posłańca niebian. Przekazuje ich polecenia, rozkazy i rady. Szczególnie oddana jest poleceniom Zeusa i Hery, wobec której spełnia też funkcję prawie służebnicy. Z usług jej korzystają też czasem inni bogowie, js

Hcs. Th.266;780;784; Ale. fragm. 13 B(Bcigk);//. III 121;VIII397 n.; XVIII166; XXIV 77 n.; XV 143 n.; h. Horn. Ap. 102; Verg. Aen. IV 694n.; IX 5-20; E. HF 822 n.; Cali. h. Del. 22 n.; Theoc. XVII 134.

1ROS flpoę) - I. Król Opuntu, syn Aktora. Synami jego byli Argonauci Eurydamas i -* Eurytion, uważany niekiedy także za syna Aktora. Kiedy Peleus zabił przypadkiem Eurytiona, którego córkę poślubił, jako rekompensatę ofiarował Irosowi stado owiec i byków. Iros nie przyjął tego daru, wyrocznia doradziła więc Peleusowi, by wypuścił stada na wolność. Wówczas zaatakował je wilk i pożarł. Wskutek interwencji boskiej wilk ten przemienił się w głaz; pokazywano go na granicy Lokrydy i Fok idy.

2. Imię to nosił też zuchwały żebrak, występujący w i Odysei. Ku uciesze zalotników musiał z nim walczyć Odyseusz. js

I. A. R. 172 schol.; Tzet. in Lyc. 175; Schol. in II. XXIII88; Ant. Lib. 38. 2. Od. XVIII I n.; Hyg. Fab. 126.

ISCHENOS (loxevoę) - mieszkał w Olimpii. Był synem Gigasa, którego rodzicami byli Hermes i Hiereja. Kiedyś w czasie klęski głodu wyrocznia orzekła, że dla zażegnania klęski należy złożyć na ofiarę kogoś należącego do arystokracji. Wówczas Ischenos zgłosił się dobrowolnie, co zjednało mu wielkie zaszczyty. Pogrzebano go na Wzgórzu Kronosa, niedaleko stadionu olimpijskiego. Na jego cześć odprawiano igrzyska olimpijskie.

Mieszkańcy Olimpii nadali mu po śmierci przydomek Taraksipposa ..Postrachu Koni”, ponieważ konie mijając jego grobowiec wpadały w popłoch. Przypisywano to albo tajemniczemu wpływowi bohatera, albo rosnącemu nie opodal drzewu laurowemu, którego poruszający się na ziemi cień mógł przerażać zwierzęta (— Taraksippos). /s

Tzet. in Lyc. 38; 42-43; Paus. VI 20. 8.

ISCHYS (1oxuę)- był Arkadyjczykiem. synem Ela-tosa i wnukiem Arkasa(-* Lapici). Poślubił córkę króla Flegyasa, Koronis, choć ta spodziewała się już syna ze związku z Apollonem, Asklepiosa. Apollon zabił za to przewinienie zarówno Ischysa, jak i Koronis. Niekiedy wybraniec Koronis nazywa się nie Ischys, lecz Alkio-neus. js

Pi. P. 3, 8 n. i schol. ad 14 n.; 60; Ov. Met. II 542 n.‘. Ant. Lib 20: — Asklepios. Por. Ck. Nai deor III 22.

ISMENE (lopfjvn)-Pierwszą z bohaterek o tym imieniu jest matka lasosa, według genealogii, która czyni go synem Argosa (lab. 18). Ojcem Ismeny był Asopos.

2. Druga Ismene była siostrą Antygony, a córką, tak jak i Antygona, Edypa i Jokasty (tab. 29). Zgodnie z dość zagadkową tradycją Ismena była kochanką młodego Tebańczyka Teoklymenosa; w czasie schadzki z nim zginęła z ręki Tydeusa, który działał za namową Ateny (— Tydeus). js

1.    Apd. BibL II 1.3. 2. S. Ant passim: Apd. Bibl III 5.8: Argum. S. Am.

ISMENOS (lo)i£vóę)-I. Bóg rzeki o tej samej nazwie w Beocji. Tak jak wszystkie rzeki jest synem Okeanosa i Tethys. Niekiedy uważa się go jednak za potomka Asoposa i Metope.

2.    Znany jest także inny ismenos (lub Ismenios). pochodzący również z Teb. syn Apollona i nimfy — Melii. Córki Ismenosa, Dirke i Strofie, były źródłami w Beocji.

3.    Imię Ismenosa nosił też najstarszy syn Niobe i Amfiona. Tak jak inni potomkowie Niobe, zginął od strzał Apollona. Umierając rzucił się do rzeki, która przyjęła jego imię. js

1.    Hyg.Fab. praef.: Apd. Bibl. III 12.6:D. $. IV 72. 2. Paus. IX 10.$; Cali. h. Del. 76. 3. Apd Bibl III 5.6;Ov. Uri VI224; Hyg. Fab 11; Phi Deflur. 2.

ISSA (looa) i I. Młoda dziewczyna z Lesbos, córka Makareusa. Od jej imienia pochodzi nazwa miasta Issa na Lesbos. Kochał ją któryś z bogów, może Hermes, a może Apollon, a może nawet obydwaj. Synem Hermesa i Issy miał być Prylis, wieszczek na Lesbos.

2.    Imię Issy nosił też Achilles, kiedy ukrywał się wśród córek Lykomedesa na Skyros(-» Achilles). Niekiedy nazywano go wówczas imieniem Pyrry lub Ker-kysery. js

l.Steph.Byz.s. v.;Titt. inLyc.2l9:Ov.Met VI124. 2-Plol. Heph. I (Westernu rm, p. 183).

ISTMIADES (1o0pia8i)ę) - był mężem Pelarge, córki Potneusa. W czasie wyprawy Siedmiu przeciw Tebom zaniedbano kult Kabirów. Wskrzesił go w Beocji właśnie Istmiades, któremu pomagała w tym jego żona.