50111 Obraz(3

podstawowy trójwymiarowej struktury całościowej. Trzeba tylko, byśmy pomyśleli owo jądro osobowe — ów ośrodek duchowo-egzystencjalny, wokół którego grupuje się to, co psychiczne, i to, co fizyczne jako warstwy brzegowe — jako coś wydłużonego. Zamiast o jądrze osobowym musielibyśmy mówić o osi osobowej przebiegającej przez otaczające je warstwy psychofizyczne, przez świadomość, przedświadomość i nieświadomość. Ujęcie takie daje ostatecznie częściowo przydatny, częściowo zaś adekwatny obraz rzeczywistych stosunków: zarówno na osi osobowej, jak też wewnątrz warstw psychofizycznych każde zjawisko — czy duchowe, czy psychiczne, czy cielesne — może, występować na dowolnym poziomie, świadomym, przedświadomym, nieświadomym.

Musimy teraz ulepszyć pojęcie psychologii głębi, o którym mówiliśmy w związku z analitycznymi procedurami leczniczymi. Psychologia głębi śledziła właściwie dotychczas tylko popędowość ludzką aż do jej nieświadomej głębi, o wiele za mało jednakże wkraczała w duchowość człowieka, w osobę ludzką w j e j nieświadomej głębi. Innymi słowy, psychologia głębi była mniej lub bardziej psychologią nieświadomego id, nie zaś nieświadomego ego.¹ W ten sposób przedmiotem swych badań czyniła tak zwaną osobę głęboką, w sensie faktyczności psychofizycznej, zaniedbując jednakże właściwą osobę jako ośrodek egzystencji duchowej. Ale teraz już wiemy, że przede wszystkim ta duchowo-egzystencjalna osoba, że ego, a nie tylko samo id, ma nieświadomą głębię. Otóż właściwie powinniśmy, ilekroć mówimy o „osobie głębokiej”, w ogóle mieć na myśli tylko tę duchowo-egzystencjalną osobę, czyli tylko jej nieświadomą głębię: tylko ona jest prawdziwą osobą głęboką. To bowiem — by ustalić wyraźnie — co obiegowo rozumie się przez osobę głęboką, w ogóle nie jest osobowym sposobem bycia, lecz stanowi raczej jakby stworzenie, tzn. coś, czemu nie przypisujemy egzystencji, lecz fak-tyczność, i co zaliczamy do sfery psychofizycznej, nie zaś do sfery duchowej. „Osoba głęboka” — jeśli bierzemy to słowo w jego potocznym użyciu — nie oznacza mianowicie niczego duchowo--egzystencjalnego, nie oznacza więc prawdziwego bytu ludzkiego, lecz oznacza raczej, na mocy definicji, coś całkowicie wegetatywnego czy w najlepszym razie coś zwierzęcego „w” człowieku.

Ale, jak już wskazywaliśmy, prawdziwa osoba głęboka, tzn. to, co duchowo-egzystencjalne w jej głębi, jest zawsze nieświadoma: osoba głęboka nie jest więc niejako przygodnie, lecz nieuchronnie nieświadoma. Bierze się to stąd, że spełnianie aktów duchowych, a tym samym istota osoby jako ośrodka aktów duchowych jest właściwie czystą „rzeczywistością działania”. Osoba tak bardzo pochłonięta jest owym spełnianiem swoich aktów duchowych, że w ogóle, w swoim prawdziwym bycie, nie poddaje się refleksji, że w ogóle nie sposób rozświetlić ją w refleksji. W tym sensie egzystencja duchowa, a więc autentyczne ja — by tak rzec, ja „samo w sobie” — jest nieuchwytne w refleksji, a więc w ogóle daje się tylko realizować, „egzystuje” tylko w swych dokonaniach, tylko jako rzeczywistość działania. Autentyczna egzystencja nie jest więc badana w refleksji, ponieważ w ogóle nie poddaje się refleksji i dlatego ostatecznie nie poddaje się również analizie. W istocie, przez wyrażenie „a n a-1 i z a egzystencji” nie rozumiemy nigdy analizy samej egzystencji, lecz, jak już określiliśmy,

21

1

Zob. też przypis 1 na s. 9.