51327 IMG
33 (2)

170 ANITA 1IA.S TOKARZ

żym udziałem istot nadprzyrodzonych, wpłynęła w sposób istotny na stylistykę świata przedstawionego w literackim i filmowym horrorze wampirycznym. Inspiracja ta szczególnie uwidacznia się w aspekcie dwóch kategorii świata przedstawionego: bohatera (wampir jawi się bowiem jako następca immoralisty - „łotra gotyckiego”) oraz przestrzeni (scenerię utworów wampirycznych wypełniają bowiem ruiny średniowiecznych zamków, ponure klasztory, podziemne lochy, krypty i korytarze, izby tortur, pustelnie, miejsca owiane tajemnicą, częstokroć niedostępne, mroczne, zatęchłe i wilgotne).

Literackie motywy wampiryczne odnajdujemy już w niemieckiej liryce okresu „burzy i naporu”. Egzemplifikacją może tu być obfitująca w efekty grozy i niesamowitości ballada Gottfrieda A. Burgera Lenora (1774), ukazująca wątek trupa młodego mężczyzny, odwiedzającego nocą swą narzeczoną. Jednakże za pierwsze zdecydowanie wampiryczne dzieło uważa się powszechnie balladę Johanna W. Goethego Narzeczona z Koryntu (1794). W utworze tym odnajdujemy m.in. motyw bladolicego młodzieńca w czarnej pelerynie oraz wampira-kobiety, ochoczo pijącej „krwawe wino bladymi ustami”¹.

Przełomem w wizualizacji motywów wampirycznych był rok 1816, kiedy to miał miejsce epizod znany jako wieczór w willi Diodati nad Jeziorem Lemańskim. Doszło wówczas do istnego „sabatu” twórców literatmy grozy: lorda Georgea G. Byrona, jego osobistego lekarza i przyjaciela - Johna W. Polidoriego, poety Percy Shelleya z żoną Mary Woolstonecraft i jej przyrodnią siostrą - Jane Clairmont. Deszczowa pogoda sprawiła, że uczestnicy spotkania wypełniali sobie czas czytając Schauerromany - niemieckie nowele o duchach, pochodzące ze zbioru fantasmagoria oraz inicjując seanse spirytystyczne². Zaproponowany przez Byrona, fascynującego się powieściami gotyckimi, konkurs na najlepsze opowiadanie grozy zaowocował dwoma wybitnymi dziełami: Mary Shelley stworzyła powieść Frankenstein, czyli nowy Prometeusz (1818), natomiast doktor J.W. Polidori utwór Wampir (1819).

Wampir wykreowany przez Polidoriego - blady, „byronowski” Lord Ruthven, zabijający swe ofiary (piękne i młode kobiety) śmiertelnymi ukąszeniami, pozostawiając ślady kłów na wiotkich szyjach ofiar i stał się na kilkadziesiąt lat najpopularniejszym krwiopijcą Europy³. Zafascynowany dziełem Polidoriego Charles Nodier napisał:

Motyw wampira w literatury i filmie grozy_171

Wampir swoją przerażającą miłością straszyć będzie we śnie wszystkie kobiety i nadejdzie zapewne chwila, kiedy ten raz jeszcze ekshumowany potwór użyczy swej nieruchomej maski, swego grobowego głosu, swego oka powleczonego szarzyzną śmierci [...] tego całego mełodramatycznego rynsztunku Melpomenie z bulwarów; jakże wspaniały odniesie wtedy sukces⁴.

Powieść gotycka w sposób istotny inspirowała twórczość niemieckiego pisarza Ernsta Teodora A. Hoffmanna, w którego opowieści Wampir (1822) widzimy kobietę-wampirzycę, spędzającą noce na cmentarzach, gdzie wespół z innymi upiorzycami urządza orgie i spożywa ludzkie mięso⁵.

Bogactwo wyobrażeń wampirycznych odnajdujemy również w twórczości francuskich romantyków. Charles Nodier w dramacie Upiór kreuje historię upiora-arystokraty, który przedłuża sobie egzystencję odżywiając się krwią dziewic. Theophile Gautierw La morte amourese (1836) opowiada o egzystencji trupa młodej, pięknej dziewczyny, który dla odzyskania sił witalnych wysysa krew z ramion napotykanych księży.

Wampiryczne kontaminacje obecne są również w Pieśniach Maldo-rora (1868) De Lautreamonta, gdzie czytamy m.in. o potwornych, uskrzydlonych ośmiornicach, które przypominają kruki i wysysają krew ofiar za pomocą setek ssawek; o ssących pijawkach; o tarantulach i krabach „wysysających gardło”, „...pozwolić paznokciom drzeć ciało młodego dziecka I czytamy u De Lautreamonta - pić krew z ran, być w objęciach i z ust wyssać wszystko, ciepła krew dobra na wszystko... ”⁶ Prosper Merimee w opowiadaniu Lokis (1869) ukazuje postać hrabiego o polsko-litewskim pochodzeniu, który nocą zmienia się w krwiożerczego niedźwiedzia, co stanowić ma przypadłość odziedziczoną po matce ugryzionej przez takowe zwierzę, w momencie kiedy była brzemienną. Guy de Maupassant natomiast w opowiadaniu Le Horla (1887) zamieszcza scenę, w której mąż podczas nocy poślubnej uśmierca w straszliwy sposób żonę i znika, pozostawiając zwłoki z przegryzionym gardłem.

Spośród pisarzy XEX-wiecznych, w twórczości których pojawia się wampir - potomek „łotra gotyckiego”, przywołać można: autorów rosyjskich - Mikołaja Gogola (Wij) i Aleksego Tołstoja (Upiór; Spotkanie po trzystu latach; Rodzina wilkołaka) oraz twórcę francuskiego Aleksandra Dumasa-ojca (Biesiada widm).

1

   J.W. Goethe, Narzeczona z Koryntu, w: Dzieła wybrane, 11: Utwory poetyckie, Warszawa 1954, s. 157-162.

2

   Oniryczną i halucynacyjną atmosferę spotkania w willi Diodati przedstawia film Kena Russella Gotyk (1986).

3

   A. Kolodyński, Seans z wampirem Warszawa 1986, s. 17-18.

4

⁸ Cyt. za: M. Wydmuch, Gra ze strachem. Fantastyka grozy, Warszawa 1975, s. 55-56.

5

   M. Szyrocki, Literatura niemieckiego obszaru językowego, w: Dzieje literatur europejskich, pod red. W. Floryana, Warszawa 1982, t. II, cz. I, s. 11-235.

6

   G. Bachelard, Le Bestiare De Lautrćamont, w: Lautreamont, Paryż 1956, s. 26- 59