47245 IMG91

,s

Zbigniew Bukowski

[40i

iej rabunkiem stad bydła oraz uprowadzeniem pewnej części mieszkańców lic licząc zniszczeń w wyniku walk). Ta grupa znalezisk jest szczególnie ważna la archeologii polskiej, gdyż zezwala na wyróżnienie w dorzeczu Odry zespo-iw z HaD,, a także na datowanie antę quem materiałów z osiedli obronnych !go typu, co: Kotouć-Stramberk, okr. Novy Jićln Strzegom (Wałbrzyskie), ęża (Wrocławskie), oraz Polanowice i Wicina (Zielonogórskie), a także nentarzyska w Brożku (Zielonogórskie). W tym miejscu trudno zgodzió | z przypuszczeniem niektórych badaczy, że okres ten, datowany na schyłek I w. p.n.e., stanowić miał cezurę między HaC i HaD; widzę w nim wyraźnie hyłek HaD, co potwierdzają m. in. materiały z osiedla obronnego w Wicinie.

Niemniej istotne wydają się dalsze konsekwencje owego najazdu. Bez ątpienia pociągnął on za sobą ujemne skutki w zakresie ekonomicznym.

' ciągu HaD na terenie Śląska Górnego oraz Dolnego daje się zaobserwować y raźne załamanie dotychczasowej struktury gospodarczej oraz związanych nią licznych (lecz nie wszystkich!) skupisk osadniczych, w tym zwłaszcza osiedlami obronnymi. Zarazem w omawianym okresie zaznacza się wyraźny trost gospodarczy i demograficzny obszarów wschodniej Wielkopolski i Ku-w, czego przekonywającym przykładem są egzystujące wówczas liczne osiedla ironne „typu biskupińskiego” i związane z nimi skupiska osadnicze.

Wyraźne osłabienie kontaktów wymiennych przez Bramę Morawską ciągu HaD, spowodowane zostało przez wytworzenie się na południu bariery wyniku postulowanego najazdu „scytyjskiego” i usadowienie się w połud-DWó-zachodniej Słowacji obcej ludności pochodzenia wschodniego oraz ^kształcenie się od lat około 480 - 470 p.n.e. zespołu, który określa się mia-m ,,traeko-scytyjskiego” lub „scyto-halsztackiego”. Wykazuje on wyraźne wiązania ze wschodnią częścią Kotliny Karpackiej, zaś w jego obrębie tływy WBchodniohalsztackie zaznaczają się bardzo słabo. Również i fakt, w pogranicznych rejonach sąsiadujących z nim kultur kalenderberskiej lorakowskiej, dotąd wyraźnie pośredniczących we wspomnianej wymianie, maczają się w ciągu V w. p.n.e. oddziaływania ze strefy „tracko-scytyjskiej”, oewnę- związane z lokalnymi niepokojami o charakterze militarnym¹⁴*, dtrzymuje przypuszczenie o wyraźnym osłabieniu znaczenia strefy szlaków v. bursztynowych, biegnących znad środkowego Dunaju ku Bramie Morskiej.

Zmiana w charakterze wymiany nie nastąpiła jednak w okresie tworzenia osadnictwa, reprezentowanego przez obie kultury¹⁴⁷. Z ich obrębu po-alzi dostatecznie wiele znalezisk, potwierdzających udział ich ludności omawianej wymianie. Postulowana przez Z. Woźniaka¹⁴" rola przesunięć itości celtyckiej i spowodowanie odcięcia Śląska od powiązań południowych, dotyczy jeszcze fazy wczesnoceltyckiej (kultury bylańska i horakowska),

*** Z. Bukowski 1978a, s. 378 mapa 1 oraz *. 381 i n.

^UI Pogląd ten popiera też J. Choohoro wski 1978, a. 358 i a.

>*• Z. Woźniak 1971, s. 201.

lecz fazy późniejszej, współczesnej ekspansji właściwych już Celtów w kierunku wschodnim.

Bariery tej nie należy przeceniać; nie spowodowała ona całkowitego przerwania kontaktów wymiennych z obszarami wschodnioalpejskimi; zmieniła je natomiast w znacznym stopniu, przy czym liczyć się trzeba z włączeniem w strefę ■wymienną również i obszarów iliryjskich północnej i środkowej Jugosławii. Zmienia się zwłaszcza charakter samej wymiany; jak mówiłem wyżej, w miejsce wytworów o charakterze luksusowym napływać zaczynają importy o powszechnym użytku, a więc odznaczające się masowym charakterem.

Następuje też wyraźne przesiuiięcie pierwszoplanowej roli szlaków z biegnących ku Bramie Morawskiej ną rzecz tzw. nadłabskich¹⁴⁹, przy czy mod grywa wówczas istotną rolę pośredniczącą grupa białowicka, a w fazie tej na czoło wysuwają się importy, określane jako „italskie”¹⁵⁰. Wydatny wzrost ilościowy i jakościowy importów, określanych ogólnie jako halsztackie, rejestruje F. Horst¹⁵¹ również dla południowych (Saksonia, Łużyce) oraz środkowych regionów NRD. W zakresie chronologicznym proces ten jest zbieżny z zaznaczonymi wyżej zmianami w kierunkach wymiany. Zgodnie z sugestiami polskich badaczy importy tzw. wschodniohalsztackie są charakterystyczne głównie dla HaC (według mnie w ciągu HaC-HaDJ, zaś tzw. italskie — dla HaD (według mnie dla HaD_a_₃). W tej drugiej fazie w orbitę dalekosiężnej wymiany włączone zostało w szerszym zakresie również i Pomorze Wschodnie, a częściowo i Środkowe (urny twarzowe, urny domkowe, paciorki szklane, importy południowe itp.), choć bez wątpienia te regiony naszego kraju pozostawały już w ożywionych kontaktach z Italią w fazie pierwszej, choć mechanizm tych powiązań nie jest jeszcze dotąd bliżej poznany. W fazie drugiej wystąpiły też i importy, określane jako wschodniohalsztackie, przy czym o ile liczba tzw. luksusowych wydatnie ulega zmniejszeniu, o tyle dochodzi do poważnego naptywu m. in. szklanych paciorów, zapewne pochodzących z kręgu kultury iliryjskiej; szczególnie wiele z nich ujawniono w Wielkopolsce i na Kujawach, a zwłaszcza w zasięgu kultury wschodniopomorskiej¹⁵*.

Reasumując, można ogólnie przyjąć, że ó ile dla proponowanej przeze mnie fazy I (HaC-HaDj) zaznaczyła się wyraźna przewaga powiązań po linii Pólnoc--Południe między wschodnimi Alpami, Bramą Morawską, Śląskiem, o tyle w fazie II (HaDj__s) następuje wyraźne przesunięcie powiązań z kierunku: Italia, środkowa Łaba, Wielkopolska (i Kujawy), Pomorze. Fakty te znajdują też potwierdzenie w analizie charakteru i procesu rozwojowego poszczę- i gólnych grup kultury łużyckiej w okresie halsztackim i wczesnolateńskim.' W polskiej literaturze przyjmuje się też poważne znaczenie szlaków (odnogi), *

**• J. Choehorowski 1978, s. 359 i u.

¹⁴⁰ L .1. Luka 1959, s. 1 i n.

^1,1 K. Horst 1971, s. 192 i n. oraz s. 199 ryo. ó — zasięg znalezisk żelaznych i s. 202 ryo. 6 — zasięg poszczególnych kategorii przedmiotów żelaznych.

^,,a L. J. Łuka 1963, s. 274 i n.