53958 skanuj0010 (304)

Odpowiedź‘ha'pytanie,' w jakim stopniu socjologiczne definicje urbanizacji są przydatne w badaniach empirycznych,--stanowić będzie główny przedmiot analiz zawartych w niniejszej pracy. Jest to istotny problem, gdyż w większości prac poświę-conych zagadnieniom urbanizacji socjologowie ujmowali ten temat jako proces przyswajania i upowszechniania się miejskiego stylu życia. Przez długi czas ujęcie -takie związane' było ściśle z koncepcją kontinuum wieś — miasto, którą tu określać będziemy mianem tradycyjnej koncepcji urbanizacji. Ocena takiego sposobu postrzegania społecznej problematyki miasta stanowić też będzie punkt wyjścia naszych rozważań. Będzie to jednocześnie ocena dorobku wielkiego kierunku teoretycznego i badawczego w socjologii miasta. W dalszych rozdziałach omówiona'zostanie empiryczna przydatność nowszych znaczeń terminu. „urbanizm", a następnie-zostanie przedstawione inne, alternatywne podejście do badania społecznej problematyki miasta. Podejście to, nawiązujące do demograficznej definicji urbanizacji, zostanie scharakteryzowane na przykładzie związków, jakie występują pomiędzy strukturą społeczną a strukturą przestrzenną.

Tradycyjna koncepcja urbanizacji

Częstym sposobem badania zjawisk społecznych związanych z urbanizacją jest analiza zmian społecznych, jakie pociągają za sobą procesy przechodzenia od społeczeństwa wiejskiego — charakteryzującego się wszystkimi cechami, które zwykle przypisywane są tradycyjnej wsi — do społeczeństwa nowoczesnego, którego symbolem jest współczesne miasto.. Taka perspektywa poznawcza dominowała do niedawna w większości prac poświęconych teoretycznym zagadnieniom urbanizacji. .Tworzenie przeciwstawnych typów społeczeństw w celu uwypuklenia istniejących zróżnicowań czy też skali następujących przemian ma we współczesnej socjologii długą tradycję. Wystarczy tu wymienić takie koncepcje, jak F.Tanniesa: wspólnota (Gemeirischajt) i społeczeństwo (Geselschaft), H. Beckera: religijne (sacred.) i świeckie (secular), R. Redfidda: ludowe (folk) i miejskie (urbąn)

czy-też wyróżnienie przez M.-Webera społeczeństw .tradycyjnych i racjonalnych⁸⁶.    ■ ’ 7..."    ..    *'•'

Badacze, którzy w ten właśnie sposób" ujmują' zagadnienia "urbanizacji, z reguły nawiązują w swych pracach do klasycznego już w tej chwili artykułu L. Wirtha Urbanism as a Way of Life (1938)^s7, a także dó wczesnych-prac R. Redfielda²⁸. Koncepcja Wirtha jest szczególnie dobrym punktem wyjścia prezentacji dych o tomicznych, kontrastowych teorii, nie tylko ze wzglądu na ogromną rolą, jaką odegrała w. rozwoju socjologii miasta, ale również ze wzglądu na mierzalne lub łatwe do liczbowego ujęcia wskaźniki, na jakich się w znacznej mierze opiera. Wirth. definiował bowiem miasto za pomocą trzech — uznanych przez niego za kluczowe — wskaźników: wielkości, gęstości i heteroge-niczności. Na ich podstawie sformułował następnie cały szereg dalszych cech charakteryzujących miejski styl życia. Jednocześnie Wirth nigdy otwarcie nie twierdził, że istnieje bezpośrednia zależność przyczynowa pomiędzy wskaźnikami, które konstytuują ową minimalną definicję miast a pozostałymi elementami. miejskiego stylu życia. W jego koncepcji określone są one dość enigmatycznie jako „konsekwencje lub dalsze charakterystyki" n

Wirth tak oto przedstawia najistotniejsze konsekwencje wielkości miasta: charakterystyczną cechą dużych miast jest przestrzenna segregacja mieszkańców, ppwstająca na podłożu zróżnicowań rasowych, pochodzenia etnicznego, pozycji społeczno-eko-

^iJ Patrz np. zestawienie różnych tzw. „teorii, kontrastu" zamieszczone v/: Leonard Reissman, The Urban Process. Cities in Industrial Societies, The Free Press of Glertcoe, New York 1964, s. 123.

■ ^iT Louis Wirth, Urbanism as a Way Life, „American Journal of Sociology” 1938, vol. XLIV; przedruk w: Louis Wirth on Cities and Social Life, Albert J. Reiss Jr. (ed.), Phoenix Books, C hi ca go-Lo nćon 1964, s. 80 - 83. W niniejszej pracy wszelkie cytaty z artykułu Wirtha. pochodzą z tego właśnie wydania.

^ss Robert Redfield. The Folk Culture of Yucatan, University of Chicago Press, Chicago 1&4L; tenże, The Folk Society, ,American Journad of Sociotogy”. 1947, voI- XLIL

** R. N. Morris, Urban Socioloęy, George Allen and Unwin, London 1963, s. 18.

17

2 — Urbanizacja