54006 img362

¹⁴ Władysław, rodzony wnuk Mieszka II, jak pisze Gall Anonim (1,27),

XXVIII

WSTĘP

ŻYCIORYS THIETMARA    XXIX

28    WSTĘP

sobicnic. Gdybyś je byl zmienił, wtedy trwałbyś w zgodzie” (II, 33). Podobnie jak w opowiastce o „chrzcie” Wilhelma w Renie, odzwierciedla się tutaj brak respektu dla Gcbharda w jego otoczeniu - i u kronikarza. Odnosi się wrażenie, że Kosmas traktował biskupa Gcbharda nie jak zwierzchnika i dostojnika duchownego, tylko jak lekkomyślnego kompana. Charakterystyczne jest, żc w rkp. Sztokholmskim - którego pierwowzór niewątpliwie pisany był za życia Kosmasa - biskup wyświęcony pod chrześcijańskim, zapewne na chrzcie danym imieniem Gebhard, nazywany jest aż w dwunastu miejscach familiarnie „barbarzyńskim”, rodowym imieniem Jaromir, poprawianym na Gebhard przez późniejszych przepisywaczy.

Trzeba jeszcze zwrócić uwagę na sprawę, która na pewno różniła obu duchownych. Nie ulega wątpliwości więcej niż niechętny stosunek K-osmasa do Polaków, tymczasem stosunki biskupa Jaromira-Gebharda z Polakami były bardzo dobre. Siedem lat spędził na dworze Bolesława Śmiałego, cieszył się jego poparciem, podtrzymywał nawiązane tam kontakty. Pisze Kosmas (II, 41), że Gabhard przed zamierzoną podróżą do Rzymu, aby „wypłakać przed Ojcem świętym” skargę na ponowne rozdzielenie przez Wra-tysława w 1090 r. biskupstw praskiego i olomunieckie-go, najpierw udał się po radę i pomoc do „dawnego przyjaciela”, króla węgierskiego Władysława. Zaprzyjaźnił się z nim niewątpliwie na dworze Bolesława Śmiałego, gdzie właśnie przebywał, kiedy w lecic 1063 schronili się tam książęta węgierscy Gejza i Władysław, synowie Beli I, po jego śmierci i osadzeniu przez cesarza na tronie węgierskim Salomona”.

AUTOR. STOSUNEK DO WSfÓLCZENYCH MU SPRAW    29

1

W dzicwięciohcksametrowym wierszu opowiada Kosmas ze szczegółami o niespodziewanej śmierci biskupa Gebhar-da w Ostrzyhomiu, w dniu 26 czerwca 1090 (II, 41). Kończy zwrotami konwencjonalnymi, które mu ułatwiają wy-śliźnięcie się z trudnej sytuacji: „Wiele rzec o jego zwyczajach i życiu pragnie ma dusza, lecz brak mi w sercu czucia. Chcę jednak rzec trochę, to, co sam widziałem”. Brakiem „czucia w sercu” zbywa kronikarz pominięcie wszystkiego, co nic ma związku z praktykami religijnymi, w dłuższym wspomnieniu pośmiertnym, następującym zaraz po wierszu; we wspomnieniu tym ogranicza się wyłącznie do szczegółowego opisu szczodrości, miłosierdzia i pobożności Gcbharda; nie ma powodu wątpić, że po bujnej młodości, pod koniec życia pilnie te cnoty praktykował. W epitafium swego biskupa i stryja panującego księcia kronikarz podnosi tylko to, co przystoi godności duchownej zmarłego - wszystko inne świadomie poktywa milczeniem³⁵.

„od dzieciństwa chowany był w Polsce i pod względem obyczajów i [sposobu] życia niejako sial się Polakiem" Anonim Gir. Gall. Kronika polska, pizcł. R. Gródecki, ptzckl. przejrzał i przypisami opatrzy! M. Plc-zia, BN nr 59. Wrocław-Warszawa-Kraków 1965 (cyt. dalej Gródecki. Plczia), s. 55-56; Anonim Gir Gall. Kronika polska, przet. i opr. R. Gródecki, BN nr 59, Kraków 1923, (cyt. dalej Gródecki Gall) s. 95; Anonima Gir. Galla Kronika czyli dzieje książąt i władców polskich wydal, wstępem i komentarzem opatrzy! K. Maleczyński, MPH NS It, PAU, Wydawnictwa Komisji Historycznej nr 89, Kraków 1952 (cyt. dalej Ma-Icczyński edycja) s. 52, Gcjzę, a potem Władysława popierała Polska i Konrad, bp Gcbliard i Otto juniorzy czescy, z których Otto był żonaty z ich siostra; Salomona (wpierało Cesarstwo i Wratysław, którego droga żoną była siostra Salomona. Por. T. Wojciechowski, Szkice historyczne XI wieku, wyd. 3, Warszawa 1951, s. 162 i B. Honian, Geschichte des Ungarischcn Mittclahcrs, Berlin 1990. s. 256-262,268, 272, 277.

- Nie wydaje się prawdopodobne, aby członek kleru katedralnego za czasów biskupstwa Gebharda, człowiek wykształcony, interesujący

należy, propozycję (VI, 38). Może jednak świadectwo Km-niki biskupów merseburskich odpowiadało prawdzie, gdyż po śmierci Wigberta król rzeczywiście nosił się z zamiarem powołania na opróżnione stanowisko nic Thietmara, lecz niejakiego Adalgera. Dopiero ponowne perswazje Ta-ginona przechyliły szale decyzji królewskiej na stronę Thietmara, którego wezwano niezwłocznie na dwór królewski do Augsburga (VI, 39). Kronikarz przybył tam z opóźnieniem i zgłosił się do arcybiskupa Taginona, który wyłajał go za to opóźnienie, po czym zapytał w imieniu króla, czy gotów jest przekazać część swego majątku katedrze merseburskicj. Thietmar nic byl zaskoczony tym pytaniem, gdyż było zwykłą w tych czasach praktyką powiększać majątek kościelny kosztem tych, którzy następnie z tego majątku korzystali. Po złożeniu przez niego odpowiedniego zobowiązania odbyła się w kaplicy biskupiej czysto formalna elekcja, dokonana przez kilku obecnych na miejscu duchownych, po czym król dopełnił inwestytury wręczając Thietmarowi pastorał (VI, 40). Nazajutrz biskup augsburski Bruno wydał ucztę okolicznościową, po której król wraz z dworem i świeżo mianowanym biskupem udał się do Nienburga. Tu 24 kwietnia 1009 roku arcybiskup Tagino w asyście biskupa Hilłiwarda oraz czterech innych biskupów dokonał w obecności króla aktu konsekracji biskupiej Thietmara (VI, 40). Następnie kronikarz towarzyszył królowi w podróży do Ratyzbony i dopiero stąd udał się do swojej nowej siedziby, gdzie 21 ntaja odbyła się uroczysta intronizacja (VI. 42). W kilka dni potem podejmowała go kapituła magdeburska, z którą Thietmar nic zerwał kontaktu, lecz utrzymywał do końca sw'ego życia ścisłe i serdeczne stosunki. Z kolei załatwił nowy biskup mersebur-ski sprawę następstwa po sobie na stanowisku przeora klasztoru w Walbeck, powierzając je swojemu bratu naturalnemu Willigisowi (VI, 47).

Uzyskana w 34 roku życia godność biskupia zaspokajała ambicje Thietmara i otwierała przed nim szerokie pole działania. Ten potomek walbeckiego rodu. tak silnie związany z panującą klasą feudalów, mógł nareszcie odegrać ważną w niej rolę. Albowiem zaliczony został do szczupłego koła najmożniejszych, tyci) mianowicie, których sam określa w swej Kronice mianem: prirtcipes czyli książąt, którzy stanowili wówczas trzon kierowniczy owej warstwy. A dalej, godność biskupa, właśnie w Mcrscburgu, dawała mu duży wpływ na sprawy państwowe, gdyż umożliwiała stałą styczność z królem niemieckim. Tu bowiem, w Mer-seburgu, znajdował się pałac królewski, do którego zjeżdżał raz po raz Henryk II, by załatwiać najważniejsze sprawy państwowe i naradzać się z książętami. Tu w pewnych okresach skupiały się nici ówczesnej polityki wewnętrznej i zewnętrznej państwa. Merseburg również nabierał wielkiego znaczenia przez swoje położenie geograficzne: stanowił mianowicie jedną z bram wypadowych dla ówczesnej ekspansji Niemiec w kierunku Słowiańszczyzny. Część diecezji merseburskiej znajdowała się na ziemiach słowiańskich. Silą tych faktów biskup merseburski musiał się zainteresować jak najżywiej stosunkami niemiecko-slowiań-skimi, wejść w sam środek wynikających z nich zagadnień, brać czynny udział w ich rozstrzyganiu słowem i mieczem. Aponieważ te zagadnienia przesłaniały ówczesny horyzont niemiecki i urastały do rzędu kluczowych, więc Thietmar miał tu także ważną rolę do spełnienia.

Dziewięcioletni okres rządów biskupich Thietmara wypełniają z jednej strony jego starania o powierzone mu biskupstwo i usilne zabiegi o przywrócenie temu biskupstwu