54137 skanuj0110 (11)

22 1 Wuhiulnryzm

!i i rz^Izonych ulega w tym wypadku

¹ .u, społeczeństwo jawi się raczej jako y.de; i wzajemnie oddziałujących na siebie i <lzale/.nych podmiotów. Władza nie musi być ujmowana w kategoriach konik; u.    Parsom; określa ją jako zdol

no,’. n-nli/asji wspólnych celów; w tym v.>y pełni ona analogiczną rolę jak pieni.pi/-^-

A'.(Ilony Giddens (19.25] podkreśla, iz • ••li, v.lad/;, jest zdolność wprowadzenia z:: 11.;:. (ir.mslormacji), tzn. zdolność inter-••••••i.' ,i w dany układ zdarzeń, lak aby do-

i on... ich przekształcenia.

V.' obrębie programów badawczych leo-in v.I.idz.y i uzależnienia oraz teorii cienieli.miej wskazuje się, ze władza (wysokość wymiany między aktorami) zależna jest od strukturalnych właściwości sieci wsn,lany, a nie od reakcji i intencji indywidualnych aktorów. Struktura sieci determinuje ilość zasobów możliwych do zdobycia przez aktora zajmującego daną pozycję. „Wl.idza d/iala poprzez oczekiwania, jakie maj ; aktorzy co do potencjalnych możliwości wymiany, jakimi dysponują" [J. Szmatka, M.J. l.ovaglia, J. Mazur 1996, s. 73]. r.wolucja tej koncepcji [ i butem, s. 70-7‘lJ unn./.liwia coraz bardziej precyzyjne przewal', wanie wyników wymiany.

iielacje władzy widoczne są wc wszystkie). dziedzinach życia społecznego. „Władza stanowi podstawowy i nieunikniony element wszystkich stosunków społecznych, jądio każdego działania zespołowego, wokół którego rozwijają się jednocześnie pro-cesy przetargu i integracji" [M. Crozicr, k. i-ricdbeig 19S2, s. 36], Niejednokrotnie podkreśla się, że każdy konflikt społeczny jes' w istocie konfliktem o władzę.

W układzie organizacyjnym władza może być ujmowana jako kontrola nad źródłami niepewności. Z lej perspektywy istotne jest nie tyle miejsce zajmowane przez podmiot w formalnej strukturze władzy, ile zdolność do realnego kontrolowania czynni) ów wpływających na funkcjonowanie organizacji (zob. (M. Crozicr 1967]).

Władza i kwestie związane z jej zdobywaniem, sprawowaniem i podziałem stanowią główny przedmiot zainteresowania socjologii polityki. (A.S.)

'/.oh. elita, interes, klasy społeczne, konllikl społeczny, knrporatywi/m. populizm, przymus, soejiiteclinikn, ledinokraeja.

Literatura:

Crozier M., 1967, Biurokracjo. Anatomia zjawi-sku. PWIś. Warszawa.

Crozier M., Fricdberg li., 1982, Człowiek i system. Ograniczenia działania zespołowego,

I*WE, Warszawa.

Gidilcns A., 1985, The Nalion-Statc and 1'iolen-cc: Volumc Two of a Conteniporary Cridijue uf llislorical Materializm, Polily Press, Cambridge.

Ossowski S., 1982, O strukturze społecznej, PWN, Warszawa.

Szmatka J., Lovnglia M.J., Mazur J., 1996, Znaczenie metody w ronvoju teorii socjologicznej. Modyfikacja koncepcji Bergera, IZagne-ra i Zelditclia kumulatywnego rozwoju wiedzy socjologicznej, „Studia Socjologiczne", nr 2(M I).

Teoria władzy w organizacji: zależności strategiczne, 1983, aut.: D. Hickson i in. (w:] Zachowanie człowieka w organizacji, t. 2, pod red. W.li. Scotta jr., L.L. Cummingsa, PWN, Warszawa.

Weber M., 1972, Wirtschaft and Gcscllscliafl. Grundriss der Zerstelmden Sozioiogic, J.C.D. Mohr (Paul Sicbeck), Tilbingcn.

Wrong D.H., 1975, Problemy definiowania pojęcia władzy społecznej [w:] Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, wybór W. Dcr-czyński, A. Jasińska-Kania, J. Szacki, PWN, Warszawa.

Woluntaryzm, zob. aktywizin.

Wpływ równoczesnych działań, zob. facylitacja.

Wpływ widowni, zob. facylitacja.

„Wplywologia”, termin używany zwykle w znaczeniu pejoratywnym na oznaczenie sposobu wyjaśniania odwołującego się wyłącznic do badania siły oddziaływań różnych czynników środowiska społecznego

Współczynnik humanistyczny 225

(milieu) na zn.ścic określonego zjawiska. W przypadku wyjaśniania działań jcdnoslki uwaga koncentruje się na analizie biografii i próbie ustalenia „wpływu", jaki wywarły poszczególne o .oby na ukształtowanie się jej osobowości i zainteresowań. Ten typ wyjaśniania uznawany jest niekiedy za zasadniczą cecltę podejścia socjologicznego, lub nawet jest z nim utożsamiany. Stanowi to oczywiście zasadnicze nieporozumienie. (A.S.)

Wspólnota (ang. conummity, nicm. Gcmcimcliafl), zob. społeczność lokalna, zrzeszenie.

Współczynnik humanistyczny, termin wprowadzony do socjologii przez Floriana Znanieckiego dla oznaczenia takiego sposobu badania oraz wyjaśniania rzeczywistości społecznej który uwzględnia kompleks doświadczeń działającego podmiotu (jednostki lub zbiorowości). Rzecz lub zjawisko rozpatrywane z uwzględnieniem współczynnika humanistycznego ujmowane są w taki sposób w jaki postrzega je podmiot. Nic chodzi tu zatem o uzyskanie wiedzy niezależnej oc subiektywnych stanów świadomości różnych podmiotów - gdyż to nic jest w ogóle możliwe - lecz raczej o poznanie tych sub cktywnych sposobów ujmowania rzeczywistości społecznej przez działające podmioty. Pojęcie współczynnika humanistyczn:go zwraca uwagę, że wszelka wiedza o rzeczywistości jest wiedzą podmiotową i dlatego możliwe jest badanie wyłącznic tego, jak ludzie rzeczywistości tej doświadczają, a nic jaką ona jest faktycznie. Jak pisze F. Znaniecki: „(...) ogólną cechą przedmiotów i faktów, badanych przez human stę, jest właśnie to, że są one «czyjcś», czyli że istnieją w działaniu i doświadczeniu pewnych ludzi i posiadają te właściwości, które im owi działający i doświadczający ludzie nadają w swych czynnościach i doznaniach. Tę zasadniczą cechę nazywamy współczynnikiem humanistycznym przedmiotów i faktów, które humanista bada" [F. Znaniecki 1973, s. 28).

Koncepcja współczynnika humanistycznego może być interpretowana na dwa sposoby: 1) jako stanowisko ontologiczne, ukazujące „przedmiot” socjologii; 2) jako dyrektywa metodologiczna, wskazująca pewien sposób postępowania badawczego (J. Szacki 19S6. s. 90-102], W myśl ujęcia mitologicznego właściwym przedmiotem socjologii nic jest „rzeczywistość obiektywna", lecz subiektywny sposób ujmowania tej rzeczywistości przez poszczególne jcdnoslki lub zbiorowości. Socjologia stara się poznać, w jaki sposób ludzie ujmują rzeczywistość społeczną, a nie jaka la rzeczywistość jest „sama w sobie”. Przyjmując, że wszelka wiedza, a także wszelkie poznanie, ma zawsze charakter podmiotowy (tzn. że jest to wiedza lub poznanie jakiegoś konkretnego podmiotu), należy uznać, że me istnieje wiedza bądź poznanie obiektywne, a więc niezależne od podmiotu - „niczyje". Z tego punktu widzenia można stwierdzić, iż rzeczywistość kulturowa bez współczynnika humanistycznego po prostu nic istnieje [F. Znaniecki 1988, s. 25]. Nawet nauki przyrodnicze, rozpatrywane ze współczynnikiem humanistycznym, nic mówią o tym, jaka jest rzeczywistość przyrodnicza, lecz o tym, jak ludzie (poszczególne grupy, jednostki) wyobrażają sobie tę rzeczywistość, jakie są ich przekonania na ten temat. „Sfera, w której obraca się humanista, to nie świat realności samoistnych, jakby się przedstawiał jakiemuś idealnemu absolutnemu podmiotowi: to świat cudzych ((świadomości)) (...)” [ibidem, s. 24],

W ujęciu metodologicznym koncepcja współczynnika humanistycznego przybiera formę dyrektywy nakazującej uwzględniać postawy i przekonania członków badanej zbiorowości. Poznanie przyjętych przez podmiot sposobów postrzegania i oceniania rzeczywistości pozwala na zrozumienie podejmowanych przez niego działań. Bez uwzględnienia tego, jak ludzie definiują daną sytuację, wyjaśnianie jest niepełne. „Zjawiska badane przez nauki o kulturze są obdarzone współczynnikiem humanistycz-

%.