54622 P1180319

74

srać lub hm ery te* noej było to zwykłe spełnienie rytualnego oMpka 'wobec zmarłego, przez narysowanie tych przedmiotów lub znękam. Wydaje się. ii zgodzić się wypada z tym, ii sztuka była bardzo bbcho powiązana z ówczesną reKgią. jednak nie wszystkie wytwory związane z rehgią. z jej obrzędami, należałoby zaliczać do sztuki i w spceób na. ogólny włączać do zdobnictwa czy ornamentyki.

Po tych uwagach, które sygnalizują jedynie niektóre problemy nieodłącznie związane z tematem referatu i sugerują może też pewną wobec nich postawę, można przejść do kwestii sztuki ludności kultury kuyiuej i pomorskiej.

Pr z— iwy kulturowe, które doprowadzają u schyłku starszej i w arodcawej epoce brązu na znacznym obszarze Europy do pojawienia śę kałtur pół pnpwlnirnzr/rh, w tym także i kultury łużyckiej, iteegają ś z okresami późncegejskim i późnomykeńskjm- Krąg kulturowy egejsko mjdi ń di stanowi w II tyaącłeciu p.n.e., a zwłaszcza w jego pierwszej połowie, najbardziej rozwinięte centrum sztuki na terenie Europy*. Oddziaływania tego kręgu obejmują znaczniejsze obszary i uropejski;, głównie jednak tereny przyległe do basenu Morza Śródziemnego. Term Europy północnej i środkowej pozostaje pod marrnw diłuryns wpływami tego kręgu. Zresztą sztuka, która ukształtowała ńę w kręgu kreteńsko-mykeńskim jest w II tysiącleciu p. n- e. unikalnym zjawiskiem na terenie Europy, gdzie wtedy dominuje wylizać ja i motywy geometryczne. W kulturze łużyckiej możemy jedynie wskazać na pośrednie wpływy, które dotarły głównie przez kraje naddunajśde, o charakterze anatołijsko-bełkańskicn. We wczesnych okresach rozwoju kultury łużyckiej odnaleźć je można w niektórych motywach ornamentacyjnych na wyrobach brązowych, jak choćby motyw kombinacji gwiaździsto-spiralnych.

Sztuka ludności kultury łużyckiej, w starszych fazach jej rozwoju ■-zn- w 2 połowie II tysiąclecia i w początkach I tysiąclecia nie stanowi na tle ówczesnej Europy zjawiska wyraźniej wybijającego się. Repre-tetslują ją wytwory rękodzieła artystycznego, głównie w postaci przedmiotów brązowych, w znacznej części pochodzących z miejscowych warsztatów odlewniczych oraz ceramika a zwłaszcza liczne przykłady zdobione (ryc. 1 — pod opaską na końcu tomu).

Bogate i dość liczne, szczególnie z obszaru zachodniej strefy wy-tępowanu kultury łużyckiej, kolekcje wyrobów brązowych, zarówno miejscowego pochodzenia jak i importowanych, stanowią w głównej mierze różnorodne ozdoby jak: naszyjniki, bransolety, naramienniki

' H. K a b r. Die Kaw AUeuropas, Stuttgart 1958, s. 84 n.

i szpile. Większość tych przedmiotów, która służyła przyozdabianiu ciała, jest pokryta ornamentyką. W stosunku do wcześniejszego okresu epoki brązu, gdy weźmiemy pod uwagę wyroby brązowe używane przez lokalne grupy w typie mogiłowym na naszych samach, to stwierdzamy z jednej strony zmniejszenie się asortymentu ozdób brązowych (wystarczy tu przytoczyć rodzaje szpil), z drugiej skromniejsze są ich dekoracje. Motywy ornameniacyjńe stają się uboższe i bardziej proste, co najdobitniej spostrzegamy porównując chociażby wspomniane już poprzednio szpile. Wśród motywów dekoracyjnych, jakie odnajdujemy na różnorodnych przedmiotach, większość nawiązuje do okresu poprzedniego — do wyrobów z kręgu kultur mogiłowych, stanowiąc ich uproszczenie a rzadziej rozwinięcie. Już w dekoracji oraa-meniacyjnęj wyrobów, obserwujemy cechę wyraźnie manifestującą się na ceramice, a mianowicie podporządkowanie układów omamenta-cyjnyeh formie przedmiotu, przez podkreślenie jego tektoniki. Układ motywów, podobnie jak w przypadku ceramiki, jest przeważnie horyzontalny lub wertykalny. W niektórych przypadkach np. na bransoletach czy naramiennikach spotykamy charakterystyczną tendencję zapełnienia całej zewnętrznej powierzchni przedmiotu ornamentem. Zdobnictwo na brązowych narzędziach pracy i broni jest bardzo skromne, co szczególnie staje się wyraźne w zestawieniu z uzbrojeniem i po części z narzędziami ludności śląsko-wieikopoiskiej kultury mogiłowej ze starszego okresu epoki brązu.

Już od najwcześniejszej fazy rozwoju kultury łużyckiej zarysowuje się charakterystyczna cecha działalności artystycznej ludności tej kultury, polegająca na koncentrowaniu się w tym zakresie przede wszystkim na ceramice. Ujawnia się tułaj wyraźna różnica w stosunku do kultur mogiłowych. Walory artystyczne ceramiki kultury łużyckiej okazują się zarówno w formach ceramiki jak i jej zdobnictwie. W materiale ceramicznym mamy do czynienia z charakterystycznym dla kultury łużyckiej dużym bogactwem różnorodności farm naczyń oraz widoczną starannością wykonania, świadczącą o znakomitym opanowaniu techniki produkcji naczyń. W materiale wyróżnić można garnki, będące niejako bardziej pospolitą grupą użytkowaną na powszednie potrzeby gospodarstwa domowego oraz naczynia bardziej wykwintne, będące właśnie najlepszym potwierdzeniem wysokiego poziomu garncarstwa ludności kultury łużyckiej. Bogate zdobnictwo tej ceramiki, zarówno plastyczne w postaci guzów, listewek plastycznych jak i rytych motywów omamentacyjnych, jest rozmieszczone na naczyniach najczęściej w układzie horyzontalnym, ale też i wertykalnie. Ornamentyka wykazuje bardzo silne powiązanie z tektoniką naczyń, przeważnie pod-