54663 średniówka�2

bilizacji dział składniowy w miejscu ś. Mimo wyraźnej skłonności do zbiegania się ś. z granicą jakiejś całostki składniowej, obok dość częstych ś. wzmocnionych silnym działem składniowym, zdarzają się też ś. zatarte, tzn. przypadające wewnątrz -*• zestroju akcentowego prymamego (-> przerzutnia średniówkowa), np. średniówka zatarta, daktyliczna:

Ale to zaś niosą twe + święte obyczaje,

(J. Kochanowski, Pieśń IV, ks. I)

Wyrazistość ś. osłabiać może również silny dział składniowy występujący w innym miejscu wersu.

Po tamtej stronie + płótna noc. Przy świecy Ujrzeć krajobraz + cudzoziemskiej twarzy.

(M. Jastrun, Straż nocna)

W -* wierszu sylabotonicznym granicę średniówkową wyznacza koniec wyrazu po określonej liczbie sylab i metrycznych akcentów. Inaczej niż w sylabowcu ś. pojawia się tu dość często w formatach krótszych od 9-zgłoskowca, a nie zawsze — w formatach dłuższych. Sylabiczny wyznacznik ś. niekiedy znika i pozostaje wyłącznie sygnał akcentowy. Obok ś. żeńskich występują na równych prawach ś. męskie. Przykład ś. żeńskich i męskich w czterostopowcu jambicznym po drugim akcencie metrycznym i zmiennej liczbie sylab:

Który się zwiesz + Biesiadą dusz, Wszechmogącego + Boży dar, płomieniem duszom + piętno włóż, przez czułość serc, + zdrój żywy, żar.

(S. Wyspiański, Hymn — Veni Creator) W -» wierszu tonicznym dział średniówkowy wyznaczany jest przez granicę składniową po określonej stałej liczbie zestrojów akcentowych. Najwyraziścięj dwudzielny, choć nie jest to regułą, bywa sześciozestrojowiec.

Mam mówiącego ptaka + mam gadającą wodę, mam starego czarodzieja + i dam ci go potrzymać za brodę.

(K. Iłłakowiczówna, Czarownica)

W wierszach pozbawionych stałych wyznaczników rytmicznej ekwiwalencji (-*■ rytm) ś. nie występuje. Por. cezura.

Lit.: Z. Kopczyńska, Średniówka, [w zbiorze:] Rytmika, red. J. Woronczak, 1963; zob. też wiersz, wiersz sylabiczny, wiersz sylabotoniczny, wiersz toniczny. aos

Śródtytuł (ang. internal title, fr. titre interieur, niem. Innentitel_y ros. mympennuu 3azoAoeoK) — -+ tytuł wewnętrzny, nadawany poszczególnym

fragmentom rozdziału czy innej części dzieła, czasem wydrukowany na marginesie strony (-* marginalia), tk

Śruti (sanskr. = dosł. „to, co usłyszane") — w lit. indyjskiej najstarsze teksty święte, -* Wedy, w opozycji do też kanonicznych tekstów powstałych później, składających się na -* smryti; teksty objawione w odróżnieniu do tekstów należących jedynie do uświęconej tradycji, js

Świat przedstawiony (ang. presented World, fr. univers represente, niem. dargestellte Welt) — jeden z głównych składników -> treści dzieła, całokształt zaprezentowanych w nim zjawisk (stanów rzeczy, procesów, przeżyć, działań ludzkich), będący przedmiotowym korelatem semantycznej warstwy wypowiedzi lit.: sfera fikcyjnych desygnatów (-» fikcja literacka) konstytuowana przez znaczenia słów, zdań i większych odcinków tekstu, narastająca wraz z jego rozwojem i organizująca się wedle określonych założeń kompozycyjnych (-* kompozycja). Budulcem ś.p. jest wyzyskany przez autora -+ materiał tematyczny, który podlega zabiegom selekcji, interpretacji i konstrukcji zgodnie z konkretnym zamysłem artystycznym, koncepcją teoriopoznawczą i intencją ideologiczną. Elementarnymi jednostkami konstrukcyjnymi ś.p. są -* motywy; ich różnorodne kombinacje tworzą całości tego rodzaju, co g postać literacka, ->• fabuła, -» sytuacja liryczna; motywy dynamiczne kształtują czasowy wymiar ś.p. (-* czas w dziele literackim), motywy statyczne jego wymiary przestrzenne (-» przestrzeń w dziele literackim). Centralnym składnikiem ś.p., zapewniającym mu wewnętrzną koherencję i decydującym o jego całościowym układzie, jest -» temat. Ś.p. stanowi zasadniczy wykładnik -> funkcji poznawczej dzieła. Będąc konstrukcją lit. poddaną działaniu założeń konwencjonalnych, obowiązujących w danym gatunku lit., jest zarazem — w mniejszym lub większym stopniu — odpowiednikiem jakiejś rzeczywistości ludzkiej: psychologicznej, społecznej, historycznej. W tym zakresie podpadać może pod kryteria prawdy (—► prawda w dziele literackim) lub -+ prawdopodobieństwa; w szczególności dotyczy to utworów epickich (-> epika) i dramatycznych (-> dramat). O ś.p., którego elementy lub ich układ (następstwo w czasie, związki przyczynowo-skutkowe, -* motywacja zdarzeń i zachowań postaci) zgodne są ze społecznie utwierdzonymi stereotypami poznawczymi, zwykło się