55250 skanuj0019 (210)

220

Roch naturalny ludności

Zgony

221

Tablica 7.37

Zgony niemowląt według miesięcy w odsetkach średniej miesięcznej liczby zgonów

	Miesiące
Ula	Ł	2 3	4	3	6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12
	średnia zgonów = ICO

Ogółem

1950	100	L05	108	121	114	86	89	101	94	91	92	99
1960	124	122	117	114	115	99	84	81	81	85	86	92
1970	130	133	118	115	104	100	86	82	81	83	81	87
1990	102	104	105	105	100	98	105	96	93	98	89	105
2000	105	101	106	90	113	107 Mia	109 sta'	90	84	87	106	102
1950	93	101	109	118	108	86	93	100	99	99	94	100
1960	120	120	119	114	115	101	84	82	79	85	89	92
1970	122	124	115	116	104	95	93	86	83	87	85	90
1990	100	103	106	106	93	97	104	93	95	100	95	99
2000	109	104	114	89	113	105 W	105 eś	96	81	87	94	103
1950	104	108	107	123	117	85	86	102	91	87	91	99
1960	127	124	116	114	115	97	85	80	82	85	83	92
1970	135	139	120	114	104	105	81	79	80	80	78	85
1990	105	106	104	104	108	100	105	98	90	86	83	111
2000	99	97	96	92	112	no	113	83	88	88	120	102

* Od 1953 r miasta Uczniu i osiedlami.

Uwaga; Wskaźniki obliczono po wyeliminowaniu wahali wynikających z niejednakowej liczby dni w poszczególnych miesiącach

Źródło: Opracowanie wlałnc na podstawie Ludnoid Polski w latath /W* 1965, seria Studia i Prace Statystyczne, nr 1, GUS. Warszawa 1968. s 202; Rocznik Demowiaflcm\ GUS. z różnych lal

7A5

Zgony według przyczyn

W statystyce przyczyn zgonów podstawowym dokumentem jest karta zgonu, wystawiona w ciągu 24 godzin po zgonie. Począwszy od 3.08.1961 r.²⁹ kartę zgonu wydawać może jedynie lekarz lub felczer (w pewnych przypadkach położna wiejska lub pielęgniarka). Przyczyną zgonu jest stan lub proces chorobowy, nieprawidłowość rozwojowa, uraz albo zatrucie prowadzące bezpośrednio lub pośrednio do Śmierci.

Klasyfikacja przyczyn zgonu na potrzeby statystyki demograficznej jest pozornie prosta, ponieważ bierze się pod uwagę na ogół jedną tylko przyczynę zgonu, mimo źe w wielu przypadkach faktycznie jest ich więcej. Ta jedna, wy-

brana przyczyna była w przeszłości różnie określana, np.: „przyczyna zgonu", „pierwotna przyczyna zgonu", „główna przyczyna zgonu". Dla ujednolicenia terminologii i zasad wyboru przyczyn zgonu dla celów opracowań statystycznych na VI międzynarodowej konferencji, poświęconej sprawie rewizji klasyfi-kacji zgonów, postanowiono przyjąć jako przyczynę zgonu w klasyfikacji sta-/ tystycznej chorobę wyjściową. Za chorobę wyjściową uważa się: ,,a) chorobę : albo uraz rozpoczynający bieg wypadków chorobowych prowadzących do śmierci albo b) okoliczności wypadku lub urazu, który stał się przyczyną śmiertelnego ■ uszkodzenia ustroju"³⁰.

W okresie 1951-1959, opracowując dane o zgonach dla celów statystycznych, jako przyczynę zgonu — zgodnie z odpowiednimi przepisami — przyjmowano chorobę, która:

1)    sama przez się spowodowała śmierć (np. zapalenie płatowe płuc),

2)    spowodowała dnigą związaną z nią chorobę będącą bezpośrednią przyczyną zgonu, np. zapalenie ucha środkowego, które spowodowało ropień mózgu, lub zapalenie wyrostka robaczkowego, które spowodowało zapalenie otrzewnej,

3)    nie była bezpośrednią przyczyną zgonu, ale tak wyniszczająco podziałała na organizm, że stworzyła podłoże do powstania choroby, będącej przyczyną zgonu, np. w przypadku zgonu z powodu ropnia karbunkułu na tle cukrzycy jako przyczynę zgonu przyjmowano cukrzycę.

Jeżeli chory cierpiał z powodu wiciu chorób i trudno było ustalić, która z nich spowodowała zgon, w karcie zgonu podawano wszystkie choroby; postępowano tak zwłaszcza wówczas, gdy chory cierpiał z powodu ciężkiej choroby, umarł zaś na chorobę przypadkową (jako przyczynę zgonu, oprócz tej ostatniej choroby, podawano zasadniczą główną chorobę).

Jeżeli natomiast przy ustalaniu przyczyny zgonu nie można było posłużyć się żadną z podanych wytycznych, za przyczynę zgonu uważano:

1)    chorobę nagminną (np. grypa i choroba serca — wybrać gTypę),

2)    chorobę cięższą (np. gruźlica płuc i złamanie nogi — wybrać gruźlicę),

3)    chorobę spowodowaną urazem (np. zapalenie płuc i złamanie nogi — wybrać złamanie),

4)    chorobę rzadszą (np. gnilec i gościec stawowy — wybrać gnilec),

5)    chorobę bardziej charakterystyczną (np. cukrzyca i zapalenie jelit—wybrać cukrzycę),

6)    chorobę, której przebieg jest zwykle krótszy (np. niedokrwistość i zapalenie opłucnej — wybrać zapalenie opłucnej).

Dla martwo urodzonych dzieci podawano przyczynę martwego urodzenia, wypisując na pierwszym miejscu „martwo urodzony"³¹.

³⁹ Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 3 sierpnia 1961 r w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny. Dz.U 1961, ni 39. poz. 202 (wcześniej obowiązywały przepisy uchwalone w 1932 l.).

³⁰    Międzynarodowa klasyfikacja chorób, Ł I, Warszawa 1960, s. 343

³¹    Mianownictwo chorób i przyczyn zgonów obowiązujące od 111951 t. wraz te szczegółowym skorowidzem w języku polskim i łacińskim, przeznaczone do badań prowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 1952.

Tablica 7.38

Odsetki zgonów o przyczynie stwierdzonej przez lekarza w miastach l na wsi

	Zgony ogółem			Zgony niemowlu
. Lam		o przyczynę stwierdzonej przez Ickom				y
	ifflea	w rulonach*	na wsi	ogóku	w miiiUch*	na wsi
1950	56,5	96.2	35,8	54,6	95,7	34.5
1960	74.6	96,8	57,2	80,2	97,4	69.5
1970	92,7	97.5	88.1	95,0*	99,3*	92,2*
1984	95,8	97.5	93.5

* Od 195S i daac db mim i osiedli lazcrc * Dane dla 1965 r Uwaga: Po I9S4 r (Duje ale. ^u 100% zgonów jeal tlwkrózooycb pre-r fakirzy Źródło: Opracowanie wtanc aa podsunie Suryuyłu litomounici ZwSmbmwuc » tgocy -edtas    I9S2-19S7, taa Sraysryia PoKkJ. z 37. GUS, Wanzawa 1960; R*di ladnoići

GUS. Waraawa 1961. v 36; Rodnik iwmmc-r. GUS. z rómtfi lu

222    Rucli naturalny ludności

Klasyfikacja przyczyn zgonów obowiązująca w latach 1960-1962 omawiała tę problematykę znacznie szerzej³². Obecny wzór karty zgonu, wprowadzony od 1.01.1963 r., zawiera trzy przyczyny zgonu: wyjściową (pierwotną), wtórną oraz bezpośrednią³³.

Jednak przy opracowywaniu danych statystycznych o zgonach przyjmuje się w GUS wyjściową przyczynę zgonu. Za przyczynę wyjściową uważa się chorobę stanowiącą początek procesu chorobowego, który doprowadził do zgonu, albo uraz czy zatrucie, w wyniku których nastąpił zgon.

Różny udział zgonów o przyczynach stwierdzonych i niestwierdzonych w ogólnych liczbach zgonów w miastach i na wsi stanowił do 1965 r. poważną trudność przy ocenie materiałów sprawozdawczych o przyczynach zgonów w Polsce.

Jeszcze w okresie 1950-1960, w którym ok. 60% ogólnej liczby zgonów niemowląt stanowiły zgony niemowląt na wsi, nie można było szczegółowo analizować przyczyn zgonów niemowląt, ponieważ:

1)    udział lekarskich stwierdzeń zgonów na wsi był zbyt mały,

2)    rozpoznania nieupoważniające do nadania im szczegółowego mianownic-twa odnosiły się przeciętnie do 40% ogólnej liczby zgonów o tzw. przyczynach niestwierdzonych,

3)    struktura zgonów domniemanych (stwierdzonych nie przez lekarza) według przyczyn zgonu była zniekształcona przez nadmierne zwiększenie udziału zgonów z przyczyn „popularnych” (np. grypa, krztusiec), przy bardzo znacznym zaniżeniu liczby zgonów z przyczyn, których rozpoznanie wymaga znajomości medycyny.

W tej sytuacji struktura zbiorowości według przyczyn zgonów stwierdzonych przez lekarzy była strukturą sztuczną, której analiza nie mogła prowadzić do rzetelnych wniosków. Merytorycznej ocenie mogły być poddawane jedynie dane o przyczynie zgonów niemowląt w miastach.

Dodatkową trudność przy analizie danych o przyczynach zgonów w Polsce stwarzają stosunkowo częste zmiany klasyfikacji przyczyn zgonów. Do dnia 31.12.1950 r. obowiązywała klasyfikacja chorób i przyczyn zgonów w dniu 19.10.1929 r., obejmująca 18 klas (w tym 85 przyczyn zgonów'). W okresie od 1.01.1951 r. do 31.12.1958 r. obowiązywała klasyfikacja obejmująca 22 klasy przyczyn zgonów (w tym 219 chorób i przyczyn zgonów). Od 1.01.1959 r. do 1.01.1970 r. obowiązywała międzynarodowa klasyfikacja chorób, urazów i przyczyn zgonów, opracowana według podręcznika Światowej Organizacji Zdrowia, opartego na ustaleniach konferencji rewizyjnej z 1955 r. Od 1.01.1970 r. do 31.12.1979 r. obowiązywała klasyfikacja oparta na ustaleniach VIII konferencji rewizyjnej z 1965 r., a od 1.01.1980 r. — klasyfikacja oparta na ustaleniach IX konferencji rewizyjnej z 1975 r.³⁴ Zgodnie z ustaleniami Światowej Organizacji Zdrowia przewiduje się przeprowadzanie weryfikacji i aktualizacji międzynarodowej klasyfikacji raz na 10 lat. Od 1 stycznia 1997 r. obowiązuje nowa Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych — X Rewizja.

Analiza przyczyn zgonów jest częścią składową analizy zdrowotności mieszkańców, którą prowadzą organa służby zdrowia. Analiza demograficzna nie może

Tablica 7.39

Zgony według wybranych przyczyn

Przyczyny zgonów	Nwocry Hczcgólewei trny klasyfikacyjnej	1970	! IWO	1990	ogółem	1999 miasta	' wid
		na JOiydęcy ludności
Ogółem		82,2	99,3	102,4	98.7	94,0	106,1
Choroby zakaźne i pasożytnicze	001-139	3,1	1.5	0,8	0,6	0,6	0.6
Giuźlica układu oddechowego	010-012	2,5	0,8	0,3	0,3	0,3	0,3
Nowotwory złośliwe łącznic
z nowotworami tkanki
limfatycznej i krwiotwórczej	140-208	13,7	16,8	19,1	21,1	22,2	20.6
Choioby układu krążenia	390-459		47,4	53,4	46,9	43.1	53,2
Choroba nadciśnicniowa	401-405	2.0	2,0	2.0	U	1,1	1.7
Niedokrwienna choroba serca	410-414	5,7	9,2	10,9	14.8	14,5	15,1
Choroby tętnic, letniczek
i naczyń włosowatych	440-448	9.6	16,2	22,9	9.6	83	11.8
Choroby układu trawiennego	531-571		3,6	3.2	3,8	4,1	3.2
Zewnętrzne przyczyny zgonu*	E80O-E999	6.0	7.6	7,8	7,1	6.6	7,9
Samobójstwa i samouszkodzenia	E950-E959	1,1	U	1.3	1,5	U	1.8

' Db la 1970-1982 orrty i ameb

Źródło: Rocońk fiwapróraff, GUS. * różnych Lu

M

Międzynarodowa klasyfikacja chorób. , jw , s. 343-58

” Międzynarodowa klasyfikacja chorób, urazów i przyczyn zgonów opracowana według podręcznika Światowej Organizacji Zdrowia, opartego na ustaleniach W// Konferencji Rewizyjnej z 1965 r, t 1. Warszawa 1969, l II. 1973 oraz zrewidowana w 19751. (IX Rewizja) przez IX Konferencję Rewizyjną ŚOZ, 11 i II, Warszawa 1983.

ⁿ M P 1962, nr 77, poz 357