55934 leksyka004

H I i

42

ZROZUMIEĆ LEKSYKOGRAFIĘ \

|

rai. Słownik dwujęzyczny to zapewne najbardziej rozpowszechniony i znany i typ słownika. Słownictwo zaś da się określić jako zbiór leksykalnych jednostek językowych. Słownik najczęściej podaje także opis słownictwa, opisuje przede wszystkim znaczenie wyrazów i połączeń wyrazów - czy to przy po- j mocy delinicji, czy ekwiwalentów - a także inne aspekty języka, uznane za j ważne w danym słowniku, np. pochodzenie (etymologię), wymowę itp.

Jest to dość ogólnikowa definicja słownika językowego. Jednak Henri Bejoint (1994) analizował bardziej rozbudowane definicje i w zasadzie dla j każdej wymienianej charakterystycznej cechy słownika można wymienić ■ koutrcechę. W podsumowaniu Bejoint stwierdza, że „słownik to termin o szerokiej ekstensji i złożonej intensji” (Bejoint 1994:8), zaś mniej złożenie piszący j Mc Arthur twierdzi, że wyraz słownik (a ściślej jego łaciński pierwowzór, t dictionarius) „był zapewne popularny jako wygodny tytuł dla jakiejkolwiek ; publikacji przynajmniej trochę mającej do czynienia ze słowami” (McArthur ! 1986a: 79).    !

Jednak elementy powyższej definicji są dość znaczące. Wynika z niej, że np. : nieuporządkowany zbiór słownictwa nie jest słownikiem. Trzeba jednak za- j uważyć, że słownik może cechować nie tylko uporządkowanie wewnętrzne, czyli uszeregowanie jednostek wchodzących do słownika według reguł formalnych j czy semantycznych, ale może się on odznaczać uporządkowaniem zewnętrz-nym swych jednostek wobec obiektu - w bardzo szerokim znaczeniu tego sło- j wa - nie należącego do słownika. Takim obiektem zewnętrznym będzie np. ; tekst, a słownik odnoszący się tylko do tego tekstu można ułożyć według kolejności wystąpień wyrazów w tekście. Dla kogoś, kto nie zna tekstu lub nie ma ! do niego dostępu, taki słownik wydaje się nie mieć żadnego porządku.

W leksykografii nie jest też regułą, że słownik musi zawierać opis semantyczny jednostek leksykalnych, choć wielu językoznawców twierdzi, że defi- | nicja, czyli opis znaczenia, to najważniejszy aspekt słownika (np. Wierzbicka | w swych publikacjach). Istnieją słowniki, w których brak definicji. Taki słów- i nik opracował znakomity lingwista niemiecki, Hermann Paul (Deutsches j WÓRTERBUCJI).

Jest też wiele słowników, które przekazują informację znaczącą przez sam układ i postać haseł, a nie ma w nich opisu. Takimi słownikami są np. indek- ^! sy wyrazów. Należy do nich Indeks A Tergo do SJPD, spis wszystkich haseł | w SJPD, ułożonych według kolejności liter od końca wyrazów. Z wyjątkiem wybranych kwalifikatorów indeks nie podaje żadnych informacji o włącza-

LEKSYKOGRAFIA ISŁOWNIK- WYJAŚNIENIA OGOLNE

43

nych wyrazach. Sam ciąg wyrazów jest tu znaczący, bo tylko on daje użytkownikowi poszukiwaną informację: jakie przedrostki lub przyrostki występują w danych wyrazach. Taki byl właśnie cel tego słownika.

Jednostkami opisu słownikowego mogą być dowolne jednostki języka, nie tylko leksemy, ale np. i cząstki mniejsze niż wyraz (morfemy) lub, znaczeniowo równe wyrazowi, połączenia (syntagmy) leksemów, frazeologizmy czy idiomy. Morfemy są hasłami w wielu słownikach, np. w Innym słowniku, znane są też specjalistyczne słowniki zawierające morfemy (np. Russian deriyational dictionary, czy Skol’nyj slovoobrazovatel’nyj slovar’), Szeroko znane są słowniki połączeń leksemów, np. Skorupki Słownik frazeologiczny języka polskiego, czy The BBI. The combinatory dictionary of english, bądź Selected English Collocations.

W słowniku można też opisać dowolny aspekt języka, a raczej jednostek języka, np. ich wymowę, składnię, znaczenie. Słowniki wymowy są bardzc rozpowszechnione, słownik składni to np. Sintaksićeskij slovar\ Słownikowe można też opisywać jednostki z dowolnego okresu historii języka, począwszj od hipotetycznego stanu początkowego jego dziejów do teraźniejszości. Słów nikiem, w którym znajdziemy słownictwo z okresu formowania się językóv słowiańskich - a w zasadzie zapis hipotez na ten temat - jest Słownik pra

SŁOWIAŃSKI.

Z wielu względów najważniejszym słownikiem jest duży słownik jednoję zyczny, choć często nie jest on powszechnie znany, jest też stosunkowo rząd ko używany. Słownik ogólny jednojęzyczny to słownik ogólny słownictw; współczesnego. Oznacza to, że z założenia - i w miarę możności - obejmuj on całe słownictwo, którym posługują się lub znają wszyscy ludzie, dla ktć rych dany język jest językiem ojczystym, żyjący w okresie, w którym powsta wał dany słownik. Opis słownictwa dokonywany jest w tym samym języki Najczęściej jest to duży słownik, ponieważ zawiera on obszerną dokumenta cję, na podstawie której dokonano opisu haseł. Ta dokumentacja to urywl tekstu - przytoczenia (cytaty) - zawierające także adresy bibliograficzni Dzięki temu można sprawdzić, czy hasła zostały prawidłowo opisane lub te można zaproponować własny sposób interpretacji zebranego materiału. Tal słownik jest najważniejszym słownikiem danego języka, ponieważ stanov on podstawę dla opracowywania innych słowników, zarówno dwujęzycznycl jak i jednojęzycznych, takich, które nie mogą dla własnych celów zbierać d> kumentacji użycia języka i opisywać go na jej podstawie na nowo.